Page Text
________________ प्रमाणप्र० का० 26 ] नियोगवादः 583 विप्रतिपत्तिः केचित् लिङादिप्रत्ययार्थो नियोगः इत्यातिष्ठन्ते / __ "प्रत्ययार्थों नियोगश्च यतः शुद्धः प्रतीयते / कार्यरूपश्च तेनात्र शुद्धं कार्यमैसौ मतः // " [प्रमाणवातिकालं० पृ० 29 / ] इत्यभिधानात् / अन्ये तु प्रेरकत्वमेव नियोगः इति ब्रुवते / "प्रेरणैव नियोगोऽत्र शुद्धा सर्वत्र गम्यते / नाप्रेरितो यतः कश्चिनियुक्तं स्वं प्रपद्यते // " [प्रमाणवातिकालं० पृ 29 / ] प्रेरणासहितं कार्य नियोगः इति चापरे मन्यन्ते / "मैंमेदं कार्यमित्येवं ज्ञातं पूर्व यदा भवेत् / स्वसिद्धौ प्रेरकं तत्स्यादन्यथा तन्न सिद्धयति / " [प्रमाणयातिकालं० पृ० 30 / ] कार्यसहिता प्रेरणा नियोग इति चान्ये / "प्रेर्यते पुरुषो नैव कार्येणेह विना क्वचित् / ततश्च प्रेरणा प्रोक्ता नियोगः कार्यसङ्गता॥” [प्रमाणवातिकालं० पृ० 30] लिङादीनामर्थो विधिरिति ।"-विधिवि०पू०४८।। (1) तुलना-"केषाञ्चिल्लिङादिप्रत्ययार्थः शुद्धोऽन्यनिरपेक्षः कार्यरूपो नियोगः ।"-अष्टसह० पृ०६। तत्त्वार्थश्लो० पू० 261 / (2) "शब्दान्तराणि स्वार्थेषु व्युत्पद्यन्ते यथैव हि / आवापोद्वापभेदेन तथा कार्य लिङादयः / / लिङादियुक्तवाक्यश्रवणे तदभावभाविन्या प्रवृत्त्या विशिष्टकार्यावगतिमनुमाय वाक्यस्य तावद्धतुतामध्यवस्यति / तत्रापि कोऽर्थभागः केन शब्दांशेनाभिहित इति विवेचने लिङाद्यावापेन कार्यावगतिदर्शनात् तदुद्धारे चादर्शनात त एव कार्यावतिं कुर्वन्तीति शब्दान्तरवत् लिङादीनां कार्यवाचकत्वव्यत्पत्तिसिद्धिः / 'कार्यमेव हि सर्वत्र प्रवृत्तावेककारणम् / प्रवृत्त्यव्यभिचारित्वाल्लिङाद्यर्थोऽभिधीयते / / (पृ.१७९ ) कार्यस्यैव प्रधानत्वाद वाक्यार्थत्वं च युज्यते / वाक्यं तदेव हि प्राह नियोज्यविषयान्वितम् ॥"-प्रक० पं० 10 188 / “अतः कृत्स्नो वेदः कार्यपरत एव प्रमाणम् / इदमेव कार्य मानान्तरागोचरत्वादपूर्वमिति, स्वात्मनि पुरुषं नियुञ्जानो नियोग इति गीयते।"-तन्त्ररह० पृ० 66 / “लिङादेरवगम्यमान: कार्यरूपः प्रेरणात्मा च वाक्यार्थी नियोगः ।"-न्यायमं० पृ० 355 / (3) नियोग:-आ० टि० / तुलना-"प्रत्ययार्थी नियोगश्च यतः शुद्ध: प्रतीयते। कार्यरूपश्च तेनात्र शुद्ध कार्यमसौ मतः // विशेषणं तु यत्तस्य किञ्चिदन्यत्प्रतीयते / प्रत्ययार्थो न तद्युक्तं धात्वर्थः स्वर्गकामवत् // प्रेरकत्वं तु यत्तस्य विशेषणमिहेष्यते तस्याप्रत्ययवाच्यत्वात् शुद्ध कार्य नियोगता / " -अष्टसह०प०६। तत्त्वार्थश्लो० पृ० 261 / प्रमाणवार्तिकालं. पृ० 29 / (4) "परेषां शुद्धा प्रेरणा नियोग इत्याशयः ।"-अष्टसह०पू०६। तत्त्वार्थश्लो० पृ० 261 / 'तत्र शुद्धा प्रेरणा नियोग इति पक्षे प्रेरणाया नियोज्यतारूपत्वात् यागनिरूपितनियोज्यतावान स्वर्गकाम इत्येवमाद्यो बोधः / ततो नियोज्येन नियोजकाक्षेपात् यागविषयकं स्वर्गकामीयं नियोजकमित्यौपादानिकोऽपूर्वविषयो द्वितीय इत्यादि बोध्यम् ।"-अष्टसह० यशो० पृ० 49 A. / (5) 'स्वं प्रवुद्धयते'-अष्टसह०, तत्त्वार्थश्लो० / (6) प्रयोक्तु:-आ० टि०। (7) "आस्तां तावत्क्रिया लोके गमनागमनादिका। अन्तः स्तनपानादिस्तृप्तिकार्यपि या क्रिया // सा यावन्मम कार्येयमिति नैवावधार्यते। तावत् कदापि मे तत्र प्रवृत्तिरभवन्न हि॥" -प्रक० पं०१० 177 / (8) 'ज्ञानं पूर्व स्वसिद्धये..'-तत्त्वार्थश्लो० पृ० 261 / (9) तुलनाप्रमाणवातिकालं० पृ० 30 / अष्टसह पृ० 6 / तत्त्वार्थश्लो० पृ० 261 / 1 सर्व श्र० ।-ति इति कार्य-श्र०।
| SR No. | 004327 |
| Book Title | Nyayakumudchandra Part 2 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mahendramuni |
| Publisher | Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti |
| Publication Year | 1941 |
| Total Pages | 634 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 15 MB |