Nyayakumudchandra Part 2

SR No.: 004327
Original Sutra Author: N/A
Author: Mahendramuni
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti
Publication Year: 1941
Total Pages: 634
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 15 MB

Page 178

लघीयस्त्रयालङ्कारे न्यायकुमुदचन्द्रे [3. परोक्षपरि० यदि नेन्द्रियादिसामग्रीतस्तदुत्पद्यते, कुतस्तर्हि तदुत्पद्येत इति चेत् ? उपलब्धिलक्षणप्राप्तप्रतिषेध्यार्थानुपलब्धि-भूतलाद्याश्रयोपलब्धि-प्रतिषेध्यघटादिस्मरणलक्षणसामग्रीविशेषात् / "गृहीत्वा वस्तुसद्भावं स्त्मवौं च प्रैतियोगिनम् / मानसं नास्तिताज्ञानं जायतेऽक्षानपेक्षयौं / " [मी० श्लो० अभाव० श्लो० 27 ] "प्रत्यक्षादेरनुत्पत्तिः प्रमाणाभाव उच्यते / खत्मनोऽपरिणामो वा विज्ञानं वाऽन्यवस्तुनि // " [ मी० श्लो० अभाव० श्लो० 11] इति तल्लक्षणसामग्रीतस्तदुत्पत्तिश्च तदन्यतमस्याप्यपाये तदनुपपत्तेः सुप्रसिद्धा / यदि हि उपलब्धिलक्षणप्राप्तार्थानुपलब्धिर्न स्यात् तदा भूतलाद्याश्रयोपलब्धावपि अभाव10 प्रतीतिर्न स्यात् / यदि च भूतलाद्याश्रयप्रतीतिर्न स्यात् तदा भूतलाद्यवच्छेदेन घटाद्यभाव प्रतीतिर्न स्यात् / नहि अज्ञातस्य विशेषणत्वं युक्तमतिप्रसङ्गात् / न च सामान्येन घटाद्यभावप्रतीतिरुपजायते, किन्तु भूतले / तथा, यदि प्रतियोगिस्मरणं न स्यात् तर्हि . . 'नास्ति' इत्येवंरूपा प्रतीतिः स्यात् नतु 'घटो नास्ति' इति / अतः सिद्धं प्रत्यक्षसामग्रीतो भिन्नसामग्रीप्रभवत्वमभावप्रमाणस्य / तथा अनुमानसामग्रीतोऽपि; तस्य हि सामग्री लिङ्गादिलक्षणा, न च अभावेनासिद्धिवि० टी० पृ० 179 B. / प्रमेक० पृ० 189 / सन्मति० टी० पृ० 580 / जनतर्कवा० पृ० 78 / न्यायाव० टी० पृ० 22 / स्या० र० पृ० 280 / प्रमाणमी० 509 / / (1) भूतलाद्याश्रयलक्षणम् / (2) यस्याभावः क्रियते स प्रतियोगी यथा घटाभावे घट: / (3) उद्धृतोऽयम्-प्रश० व्यो० पृ० 592 / न्यायमं० पृ० 50 / बृहदा० वा० पृ० 885 / सिद्धिवि० टी० पृ० 179 B. I प्रमेयक० पृ० 189 / सन्मति० टी० पृ० 23, 276 / न्यायाव० टी० पृ० 22 / न्यायवि० वि० पृ० 488 A. / स्या० र० पृ० 280 / प्रमेयर० पृ० 69 / रत्नाकराव० 2 / 1 / विश्वतत्वप्र० पृ० 13 / प्रमाणमी० पृ०९ / जैनतर्कवा० वृ० पु०९२ / प्रभाकरवि० पू०५८। प्रमेयरत्नको० पृ०५८। (4) 'सात्मनः परिणाम:'-मी० श्लो० / “तामेव द्विधा विभजते सेति / योऽयमात्मनो घटादिविषयः प्रत्यक्षादिज्ञानस्वरूप: परिणामः तदभावमात्रमेवानुत्पत्तिरभावः इति बोध्यते। तच्च घटाद्यभावविषयं नास्ति, बुद्धिजनकतया इन्द्रियादिवत् प्रमाणं नास्ति इति।"-मी० श्लो० न्यायर० पृ० 475 / “सा प्रत्यक्षादेरनुत्पत्तिः निषेध्याभिमतघटादिपदार्थज्ञानरूपेणापरिणतं साम्यावस्थमात्मद्रव्यमुच्यते, घटादिविविक्तभूतलज्ञानं वा"-तत्वसं० पं० 10 471 / आत्मनः स्वरूपस्यापरिणामः इति प्रसज्य इति प्रतिषेधः -आ० टि०। (5) पर्युदास:-आ० टि०। भूतलादिवस्तुन्याश्रयभूते / उद्धृतोऽयम्-प्रश० व्यो पृ० 592 / 'इष्यते' -तत्त्वसं० का० 1649 / प्रमेयक० पृ० 189 / सन्मति० टी० पृ० 580 / स्या० 20 पृ० 278 / षड्द० बृह० पृ० 120 A. / रत्नाकराव० 2 / 1 / बृहत्सर्व० 10 152 / (6) आभावोत्पत्तिश्च / (7) प्रतिषेध्यानुपलब्धि-आश्रयोपलब्धि-प्रतियोगिस्मरणेष्वन्यतमस्य। (8) इह भूतले घटाभाव इति प्रतिनियतदेशतया। (9) भूतलस्य (10) “न चाप्यत्रानुमानत्वं लिंगाभावात् प्रतीयते / भावांशो ननु लिगं स्यात्तदानीं नाजिघृक्षणात् ।।"-मी० श्लो० पृ० 484 / 1-लब्धिप्रतिषेधध्यभूतला-श्र०।-स्वा तत्प्रति-आ०, ब०।