________________ 12. 289. 53] महाभारते [12. 290. 18 योगमार्ग तथासाद्य यः कश्चिद्भजते द्विजः / नारायणात्मा कुरुते महात्मा / / 62 क्षेमेणोपरमेन्मार्गाद्वहुदोषो हि स स्मृतः / / 53 इति श्रीमहाभारते शान्तिपर्वणि सुस्थेयं क्षुरधारासु निशितासु महीपते / एकोननवत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः // 289 // धारणासु तु योगस्य दुःस्थेयमकृतात्मभिः / / 54 290 विपन्ना धारणास्तात नयन्ति नशुभां गतिम् / युधिष्ठिर उवाच / नेतृहीना यथा नावः पुरुषानर्णवे नृप // 55 सम्यक्त्वयायं नृपते वर्णितः शिष्टसंमतः। यस्तु तिष्ठति कौन्तेय धारणासु यथाविधि / योगमार्गो यथान्यायं शिष्यायेह हितैषिणा // 1 मरणं जन्म दुःखं च सुखं च स विमुञ्चति / / 56 सांख्ये त्विदानी कात्स्न्येन विधिं प्रवहि पृच्छते नानाशास्त्रेषु निष्पन्नं योगेष्विदमुदाहृतम् / त्रिषु लोकेषु यज्ज्ञानं सर्वं तद्विदितं हि ते // 2 परं योगं तु यत्कृत्स्नं निश्चितं तहि जातिषु // 57 भीष्म उवाच। / शृणु मे त्वमिदं शुद्धं सांख्यानां विदितात्मनाम् परं हि तद्ब्रह्म महन्महात्म विहितं यतिभिर्बुद्धैः कपिलादिभिरीश्वरैः // 3 __ ब्रह्माणमीशं वरदं च विष्णुम् / यस्मिन्न विभ्रमाः केचिदृश्यन्ते मनुजर्षभ / भवं च धर्म च षडाननं च गुणाश्च यस्मिन्बहवो दोषहानिश्च केवला // 4 __ षड्ब्रह्मपुत्रांश्च महानुभावान् / / 58 ज्ञानेन परिसंख्याय सदोषान्विषयानप। . तमश्च कष्टं सुमहद्रजश्च मानुषान्दुर्जयान्कृत्स्नान्पैशाचान्विषयांस्तथा // 5 सत्त्वं च शुद्धं प्रकृतिं परां च / राक्षसान्विषयाज्ञात्वा यक्षाणां विषयांस्तथा / सिद्धिं च देवीं वरुणस्य पत्नी विषयानौरगाज्ञात्वा गान्धर्वविषयांस्तथा // 6 तेजश्च कृत्स्नं सुमहच्च धैर्यम् // 59 पितॄणां विषयाज्ञात्वा तिर्यक्षु चरतां नृप। ताराधिपं वै विमलं सतारं सुपर्णविषयाज्ञात्वा मरुतां विषयांस्तथा // 7 विश्वांश्च देवानुरगान्पितॄश्च / राजर्षिविषयाज्ञात्वा ब्रह्मर्षिविषयांस्तथा / शैलांश्च कृत्स्नानुदधींश्च धोरा आसुरान्विषयाञात्वा वैश्वदेवांस्तथैव च // 8 नदीश्च सर्वाः सवनान्घनांश्च // 60 देवर्षि विषयाज्ञात्वा योगानामपि चेश्वरान् / नागान्नगान्यक्षगणान्दिशश्च विषयांश्च प्रजेशानां ब्रह्मणो विषयांस्तथा // 9 गन्धर्वसंधान्पुरुषान्स्त्रियश्च / आयुषश्च परं कालं लोके विज्ञाय तत्त्वतः / परस्परं प्राप्य महान्महात्मा सुखस्य च परं तत्त्वं विज्ञाय वदतां वर // 10 विशेत योगी नचिराद्विमुक्तः // 61 प्राप्ते काले च यदुःखं पततां विषयैषिणाम् / कथा च येयं नृपते प्रसक्ता तिर्यक्च पततां दुःखं पततां नरके च यत् // 11 देवे महावीर्यमतौ शुभेयम् / खर्गस्य च गुणान्कृत्स्नान्दोषान्सांश्च भारत / योगान्स सर्वानभिभूय मा वेदवादे च ये दोषा गुणा ये चापि वैदिकाः // 12 -2384