Mahabharat Samhita Part 03

SR No.: 004323
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhandarkar Oriental Research Institute
Publisher: Bhandarkar Oriental Research Institute
Publication Year: 1974
Total Pages: 864
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 19 MB

Page 606

12. 177. 34] महाभारते [12. 179.8 एवं द्वादशविस्तारो वायव्यो गुण उच्यते // 34 संधिष्वपि च सर्वेषु संनिविष्टस्तथानिलः / तत्रैकगुणमाकाशं शब्द इत्येव तस्मृतम् / शरीरेषु मनुष्याणां व्यान इत्युपदिश्यते // 8 तस्य शब्दस्य वक्ष्यामि विस्तरं विविधात्मकम् // 35 धातुष्वग्निस्तु विततः समानेन समीरितः / षड्ज ऋषभगान्धारौ मध्यमः पञ्चमस्तथा / रसान्धातूंश्च दोषांश्च वर्तयन्नवतिष्ठति // 9 धैवतश्चापि विज्ञेयस्तथा चापि निषादकः // 36 अपानप्राणयोर्मध्ये प्राणापानसमाहितः / एष सप्तविधः प्रोक्तो गुण आकाशलक्षणः। समन्वितः स्वधिष्ठानः सम्यक्पचति पावकः // 10 त्रैस्वर्येण तु सर्वत्र स्थितोऽपि पटहादिषु // 37 आस्यं हि पायुसंयुक्तमन्ते स्याद्गुदसंज्ञितम् / आकाशजं शब्दमाहुरेभिर्वायुगुणैः सह / स्रोतस्तस्मात्प्रजायन्ते सर्वस्रोतांसि देहिनाम् // 11 अव्याहतैश्चेतयते न वेत्ति विषमागतैः // 38 प्राणानां संनिपाताच्च संनिपातः प्रजायते / आप्यायन्ते च ते नित्यं धातवस्तैस्तु धातुभिः / ऊष्मा चाग्निरिति शेयो योऽन्नं पचति देहिनाम् // आपोऽनिर्मारुतश्चैव नित्यं जाग्रति देहिषु // 39 अग्निवेगवहः प्राणो गुदान्ते प्रतिहन्यते / / इति श्रीमहाभारते शान्तिपर्वणि स ऊर्ध्वमागम्य पुनः समुत्क्षिपति पावकम् // 15 सप्तसप्तत्यधिकशततमोऽध्यायः॥ 177 // पक्काशयस्त्वधो नाभेरूद्धमामाशयः स्थितः / 178 नाभिमध्ये शरीरस्य सर्वे प्राणाः समाहिताः // 11 भरद्वाज उवाच / प्रसृता हृदयात्सर्वे तिर्यगूलमधस्तथा। . पार्थिवं धातुमाश्रित्य शारीरोऽग्निः कथं भवेत् / वहन्त्यन्नरसान्नाड्यो दश प्राणप्रचोदिताः // 15 अवकाशविशेषेण कथं वर्तयतेऽनिलः // 1 एष मार्गोऽथ योगानं येन गच्छन्ति तत्पदम् / भृगुरुवाच / जितक्लमासना धीरा मूर्धन्यात्मानमादधुः // 16 वायोर्गतिमहं ब्रह्मन्कीर्तयिष्यामि तेऽनघ / एवं सर्वेषु विहितः प्राणापानेषु देहिनाम् / प्राणिनामनिलो देहान्यथा चेष्टयते बली // 2 तस्मिन्स्थितो नित्यमग्निः स्थाल्यामिव समाहितः।।१० श्रितो मूर्धानमग्निस्तु शरीरं परिपालयन् / . इति श्रीमहाभारते शान्तिपर्वणि प्राणो मूर्धनि चाग्नौ च वर्तमानो विचेष्टते // 3 भष्टसप्तत्यधिकशततमोऽध्यायः // 178 // स जन्तुः सर्वभूतात्मा पुरुषः स सनातनः / 179 मनो बुद्धिरहंकारो भूतानि विषयाश्च सः // 4 भरद्वाज उवाच। एवं त्विह स सर्वत्र प्राणेन परिपाल्यते। यदि प्राणायते वायुर्वायुरेव विचेष्टते / पृष्ठतश्च समानेन खां स्वां गतिमुपाश्रितः // 5 श्वसित्याभाषते चैव तस्माज्जीवो निरर्थकः // 1 वस्तिमूलं गुदं चैव पावकं च समाश्रितः / यद्यूष्मभाव आग्नेयो वह्निना पच्यते यदि / वहन्मूत्रं पुरीषं चाप्यपानः परिवर्तते // 6 अग्निर्जरयते चैव तस्माज्जीवो निरर्थकः // 2 प्रयत्ने कर्मणि बले य एकत्रिषु वर्तते / जन्तोः प्रमीयमाणस्य जीवो नैवोपलभ्यते / उदान इति तं प्राहुरध्यात्मविदुषो जनाः // 7 / वायुरेव जहात्येनमूष्मभावश्च नश्यति // 3 - 2234 -