Mahabharat Samhita Part 03

SR No.: 004323
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhandarkar Oriental Research Institute
Publisher: Bhandarkar Oriental Research Institute
Publication Year: 1974
Total Pages: 864
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 19 MB

Page 605

12. 177. 6] शान्तिपर्व [12. 177.34 स्थावराणां न दृश्यन्ते शरीरे पश्च धातवः // 6 तेजोऽग्निश्च तथा क्रोधश्चक्षुरूष्मा तथैव च / अनूष्मणामचेष्टानां घनानां चैव तत्त्वतः / अग्निर्जरयते चापि पञ्चाग्नेयाः शरीरिणः // 21 वृक्षाणां नोपलभ्यन्ते शरीरे पञ्च धातवः // 7 श्रोत्रं घ्राणमथास्यं च हृदयं कोष्टमेव च / न शृण्वन्ति न पश्यन्ति न गन्धरसवेदिनः। आकाशात्प्राणिनामेते शरीरे पञ्च धातवः // 22 न च स्पर्श विजानन्ति ते कथं पाञ्चभौतिकाः // 8 श्लेष्मा पित्तमथ स्वेदो वसा शोणितमेव च / अद्रवत्वादनमित्वादभौमत्वादवायुतः / इत्यापः पञ्चधा देहे भवन्ति प्राणिनां सदा // 23 आकाशस्याप्रमेयत्वावृक्षाणां नास्ति भौतिकम् // 9 प्राणात्प्रणीयते प्राणी व्यानाद्व्यायच्छते तथा / भृगुरुवाच। . गच्छत्यपानोऽवाक्चैव समानो हृद्यवस्थितः // 24 घनानामपि वृक्षाणामाकाशोऽस्ति न संशयः / उदानादुच्छसिति च प्रतिभेदाच्च भाषते / तेषां पुष्पफले व्यक्तिनित्यं समुपलभ्यते // 10 इत्येते वायवः पञ्च चेष्टयन्तीह देहिनम् // 25 ऊष्मतो ग्लानपर्णानां त्वक्फलं पुष्पमेव च / भूमेर्गन्धगुणान्वेत्ति रसं चाद्भयः शरीरवान् / म्लायते चैव शीतेन स्पर्शस्नात्र विद्यते // 11 ज्योतिः पश्यति चक्षुभ्यां स्पर्श वेत्ति च वायुना // वावग्यशनिनिष्पेषैः फलपुष्पं विशीयते।। तस्य गन्धस्य वक्ष्यामि विस्तराभिहितान्गुणान् / श्रोत्रेण गृह्यते शब्दस्तस्माच्छृण्वन्ति पादपाः // 12 इष्टश्चानिष्टगन्धश्च मधुरः कटुरेव च // 27 वल्ली वेष्टयते वृक्षं सर्वतश्चैव गच्छति / निर्हारी संहतः स्निग्धो रूक्षो विशद एव च / न ह्यदृष्टश्च मार्गोऽस्ति तस्मात्पश्यन्ति पादपाः॥१३ एवं नवविधो ज्ञेयः पार्थिवो गन्धविस्तरः // 28 पुण्यापुण्यैस्तथा गन्धैधूपैश्च विविधैरपि / शब्दः स्पर्शश्च रूपं च रसश्चापां गुणाः स्मृताः / अरोगाः पुष्पिताः सन्ति तस्माजिन्नन्ति पादपाः॥ रसज्ञानं तु वक्ष्यामि तन्मे निगदतः शृणु // 29 पादैः सलिलपानं च व्याधीनामपि दर्शनम् / रसो बहुविधः प्रोक्तः सूरिभिः प्रथितात्मभिः / व्याधिप्रतिक्रियत्वाञ्च विद्यते रसनं द्रुमे // 15 मधुरो लवणस्तिक्तः कषायोऽम्लः कटुस्तथा / वक्त्रेणोत्पलनालेन यथोचं जलमाददेत् / एष षड्विधविस्तारो रसो वारिमयः स्मृतः // 30 तथा पवनसंयुक्तः पादैः पिबति पादपः // 16 शब्दः स्पर्शश्च रूपं च त्रिगुणं ज्योतिरुच्यते / प्रहणात्सुखदुःखस्य छिन्नस्य च विरोहणात् / ज्योतिः पश्यति रूपाणि रूपं च बहुधा स्मृतम् // जीवं पश्यामि वृक्षाणामचैतन्यं न विद्यते // 17 ह्रस्वो दीर्घस्तथा स्थूलश्चतुरस्रोऽणु वृत्तवान् / तेन तज्जलमादत्तं जरयत्यग्निमारुतौ। शुक्लः कृष्णस्तथा रक्तो नीलः पीतोऽरुणस्तथा / आहारपरिणामाच्च स्नेहो वृद्धिश्च जायते // 18 . एवं द्वादशविस्तारो ज्योतीरूपगुणः स्मृतः // 32 जङ्गमानां च सर्वेषां शरीरे पञ्च धातवः / शब्दस्पर्शी तु विज्ञेयौ द्विगुणो वायुरुच्यते / प्रत्येकशः प्रभिद्यन्ते यैः शरीरं विचेष्टते // 19 / वायव्यस्तु गुणः स्पर्शः स्पर्शश्च बहुधा स्मृतः // 33 त्वक्च मांसं तथास्थीनि मज्जा स्नायु च पश्चमम्।। कठिनश्चिकणः श्लक्ष्णः पिच्छलो मृदुदारुणः / इत्येतदिह संख्यातं शरीरे पृथिवीमयम् // 20 / उष्णः शीतः सुखो दुःखः स्निग्धो विशद एव च। म.भा. 280 - 2233 -