________________ 12. 62. 4] महाभारते [12. 63. 18 परे च लोके निरयं प्रयाति // 4 ग्रामप्रैष्यो यश्च भवेद्विकर्मा // 4 या संज्ञा विहिता लोके दासे शुनि वृके पशौ / जपन्वेदानजपंश्चापि राजविकर्मणि स्थिते विप्रे तां संज्ञां कुरु पाण्डव / / 5 न्समः शरैर्दासवच्चापि भोज्यः / षटूर्मसंप्रवृत्तस्य आश्रमेषु चतुर्वपि / एते सर्वे शूद्रसमा भवन्ति सर्वधर्मोपपन्नस्य संभूतस्य कृतात्मनः // 6 राजन्नेतान्वर्जयेद्देवकृत्ये // 5 ब्राह्मणस्य विशुद्धस्य तपस्यभिरतस्य च / निर्मर्यादे चाशने क्रूरवृत्तौ . निराशिषो वदान्यस्य लोका ह्यक्षरसंज्ञिताः // 7 हिंसात्मके त्यक्तधर्मस्ववृत्ते / यो यस्मिन्कुरुते कर्म यादृशं येन यत्र च / हव्यं कव्यं यानि चान्यानि राजतादृशं तादृशेनैव स गुणं प्रतिपद्यते // 8 न्देयान्यदेयानि भवन्ति तस्मिन् // 6 वृद्धथा कृषिवणिक्त्वेन जीवसंजीवनेन च / तस्माद्धर्मो विहितो ब्राह्मणस्य वेत्तुमर्हसि राजेन्द्र स्वाध्यायगणितं महत् // 9 दमः शौचं चार्जवं चापि राजन् / कालसंचोदितः कालः कालपर्यायनिश्चितः / तथा विप्रस्याश्रमाः सर्व एव उत्तमाधममध्यानि कर्माणि कुरुतेऽवशः // 10 ___पुरा राजन्ब्रह्मणा वै निसृष्टाः // 7 अन्तवन्ति प्रदानानि पुरा श्रेयस्कराणि च / यः स्याद्दान्तः सोमप आर्यशीलः स्वकर्मनिरतो लोको ह्यक्षरः सर्वतोमुखः // 11 ___ सानुकोशः सर्वसहो निराशीः / इति श्रीमहाभारते शान्तिपर्वणि ऋजुर्मूदुरनृशंसः क्षमावाद्विषष्टितमोऽध्यायः॥ 62 // ___ न्स वै विप्रो नेतरः पापकर्मा // 8 शूद्रं वैश्यं राजपुत्रं च राजभीष्म उवाच / ल्लोकाः सर्वे संश्रिता धर्मकामाः। ज्याकर्षणं शत्रुनिबर्हणं च तस्माद्वर्णाञ्जातिधर्मेषु सक्ता- कृषिर्वणिज्या पशुपालनं च / . न्मत्वा विष्णु¥च्छति पाण्डुपुत्र // 9 शुश्रूषणं चापि तथार्थहेतो लोके चेदं सर्वलोकस्य न स्यारकार्यमेतत्परमं द्विजस्य // 1 - चातुर्वर्ण्य वेदवादाश्च न स्युः / सेव्यं तु ब्रह्मपर्म गृहस्थेन मनीषिणा / सर्वाश्चज्याः सर्वलोकक्रियाश्च कृतकृत्यस्य चारण्ये वासो विप्रस्य शस्यते // 2 सद्यः सर्वे चाश्रमस्था न वै स्युः // 10 राजप्रैष्यं कृषिधनं जीवनं च वणिज्यया / यश्च त्रयाणां वर्णानामिच्छेदाश्रमसेवनम् / कर्तुमाश्रमदृष्टांश्च धर्मास्ताञ्शृणु पाण्डव // 11 शूद्रो राजन्भवति ब्रह्मबन्धु शुश्रूषाकृतकृत्यस्य कृतसंतानकर्मणः / १श्चारित्र्यो यश्च धर्मादपेतः / अभ्यनुज्ञाप्य राजानं शूद्रस्य जगतीपते // 12 वृषलीपतिः पिशुनो नर्तकश्च अल्पान्तरगतस्यापि दशधर्मगतस्य वा / -2070 -