________________ 12. 15. 51] शान्तिपर्व [12. 16. 20 पशूनां वृषणं छित्त्वा ततो मिन्दन्ति नस्तकान् / / आगतिश्च गतिश्चैव लोकस्य विदिता तव / कृषन्ति बहवो भारान्बध्नन्ति दमयन्ति च // 51 आयत्यां च तदात्वे च न तेऽस्यविदितं प्रभो॥६ एवं पर्याकुले लोके विपथे जर्जरीकृते / एवं गते महाराज राज्यं प्रति जनाधिप / तैस्तैायैर्महाराज पुराणं धर्ममाचर / / 52 हेतुमत्र प्रवक्ष्यामि तदिहैकमनाः शृणु // 7 यज देहि प्रजा रक्ष धर्म समनुपालय / द्विविधो जायते व्याधिः शारीरो मानसस्तथा / अमित्रालहि कौन्तेय मित्राणि परिपालय // 53 परस्परं तयोर्जन्म निद्वंद्वं नोपलभ्यते // 8 मा च ते निघ्नतः शत्रून्मन्युभवतु भारत / शारीराज्जायते व्याधिर्मानसो नात्र संशयः / न तत्र किल्बिषं किंचित्कर्तुर्भवति भारत // 54 मानसाज्जायते व्याधिः शारीर इति निश्चयः // 9 आततायी हि यो हन्यादाततायिनमागतम् / . शारीरमानसे दुःखे योऽतीते अनुशोचति / न तेन भ्रूणहा स स्यान्मन्युस्तं मन्युमृच्छति // 55 दुःखेन लभते दुःखं द्वावनौँ प्रपद्यते // 10 अवध्यः सर्वभूतानामन्तरात्मा न संशयः / शीतोष्णे चैव वायुश्च त्रयः शारीरजा गुणाः / भवध्ये चात्मनि कथं वध्यो भवति केनचित् / / 56 तेषां गुणानां साम्यं च तदाहुः स्वस्थलक्षणम् // 11 यथा हि पुरुषः शालां पुनः संप्रविशेन्नवाम् / / तेषामन्यतमोत्सेके विधानमुपदिश्यते / एवं जीवः शरीराणि तानि तानि प्रपद्यते // 57 उष्णेन बाध्यते शीतं शीतेनोष्णं प्रबाध्यते // 12 देहान्पुराणानुत्सृज्य नवान्संप्रतिपद्यते / सत्त्वं रजस्तमश्चैव मानसाः स्युख्यो गुणाः / एवं मृत्युमुखं प्राहुर्ये जनास्तत्त्वदर्शिनः // 58 हर्षेण बाध्यते शोको हर्षः शोकेन बाध्यते // 13 इति श्रीमहाभारते शान्तिपर्वणि कश्चित्सुखे वर्तमानो दुःखस्य स्मर्तुमिच्छति / पञ्चदशोऽध्यायः // 15 // कश्चिदुःखे वर्तमानः सुखस्य स्मर्तुमिच्छति // 14 स त्वं न दुःखी दुःखस्य न सुखी च सुखस्य च / वैशंपायन उवाच / न दुःखी सुखजातस्य न सुखी दुःखजस्य वा // 15 अर्जुनस्य वचः श्रुत्वा भीमसेनोऽत्यमर्षणः / स्मर्तुमर्हसि कौरव्य दिष्टं तु बलवत्तरम् / धैर्यमास्थाय तेजस्वी ज्येष्ठं भातरमब्रवीत् // 1 अथ वा ते स्वभावोऽयं येन पार्थिव कृष्यसे // 16 राजन्विदितधर्मोऽसि न तेऽस्यविदितं भुवि / दृष्ट्वा सभागतां कृष्णामेकवस्त्रां रजस्वलाम् / पशिक्षाम ते वृत्तं सदैव न च शक्नुमः / / 2 / / मिषतां पाण्डुपुत्राणां न तस्य स्मर्तुमर्हसि // 17 . न वक्ष्यामि न वक्ष्यामीत्येवं मे मनसि स्थितम् / प्रव्राजनं च नगरादजिनैश्च निवासनम् / अतिदुःखात्तु वक्ष्यामि तन्निबोध जनाधिप // 3 महारण्यनिवासश्च न तस्य स्मर्तुमर्हसि // 18 भवतस्तु प्रमोहेन सर्व संशयितं कृतम् / जटासुरात्परिक्लेशं चित्रसेनेन चाहवम् / विक्लवत्वं च नः प्राप्तमबलत्वं तथैव च // 4 सैन्धवाञ्च परिश्लेशं कथं विस्मृतवानसि / यं हि राजा लोकस्य सर्वशास्त्रविशारदः / पुनरज्ञातचर्यायां कीचकेन पदा वधम् // 19 मोहमापद्यते दैन्याद्यथा कुपुरुषस्तथा // 5 यञ्च ते द्रोणभीष्माभ्यां युद्धमासीदरिंदम / -2005 -