________________ 12. 12. 1] महाभारते [ 12. 12.28 12 अथैनं मृत्युपाशेन कण्ठे बध्नाति मृत्युराट् // 14 वैशंपायन उवाच / अभिमानकृतं कर्म नैतत्फलवदुच्यते / अर्जुनस्य वचः श्रुत्वा नकुलो वाक्यमत्रवीत् / त्यागयुक्तं महाराज सर्वमेव महाफलम् // 15 राजानमभिसंप्रेक्ष्य सर्वधर्मभृतां वरम् / / 1 शमो दमस्तपो दानं सत्यं शौचमथार्जवम् / / अनुरुध्य महाप्राज्ञो भ्रातुश्चित्तमरिंदमः / यज्ञो धृतिश्च धर्मश्च नित्यमाणे विधिः स्मृतः॥१६ व्यूढोरस्को महाबाहुस्ताम्रास्यो मितभाषिता // 2 पितृदेवातिथिकृते समारम्भोऽत्र शस्यते / विशाखयूपे देवानां सर्वेषामनियश्चिताः।। अत्रैव हि महाराज त्रिवर्गः केवलं फलम् // 17 तस्माद्विद्धि महाराज देवान्कर्मपथि स्थितान् // 3 एतस्मिन्वर्तमानस्य विधौ विप्रनिषेविते / अनास्तिकानास्तिकानां प्राणदाः पितरश्च ये / त्यागिनः प्रसृतस्येह नोच्छित्तिर्विद्यते क्वचित् // 18 तेऽपि कमैव कुर्वन्ति विधि पश्यस्व पार्थिव।। असृजद्धि प्रजा राजन्प्रजापतिरकल्मषः / वेदवादापविद्धांस्तु तान्विद्धि भृशनास्तिकान् // 4 मां यक्ष्यन्तीति शान्तात्मा यज्ञैर्विविधदक्षिणैः // 19 न हि वेदोक्तमुत्सृज्य विप्रः सर्वेषु कर्मसु / वीरुधश्चैव वृक्षांश्च यज्ञार्थं च तथौषधीः / देवयानेन नाकस्य पृष्टमाप्नोति भारत / / 5 पशुंश्चैव तथा मध्यान्यज्ञार्थानि हवींषि च // 20 अत्याश्रमानयं सर्वानित्याहुर्वेदनिश्चयाः। गृहस्थाश्रमिणस्तच्च यज्ञकर्म विरोधकम् / ब्राह्मणाः श्रुतिसंपन्नास्तान्निबोध जनाधिप // 6 तस्माद्गार्हस्थ्यमेवेह दुष्करं दुर्लभं तथा // 21 वित्तानि धर्मलब्धानि ऋतुमुख्येष्ववासृजन् / तत्संप्राप्य गृहस्था ये पशुधान्यसमन्विताः / कृतात्मसु महाराज स वै त्यागी स्मृतो नरः / / 7 न यजन्ते महाराज शाश्वतं तेषु किल्बिषम् // 21 अनवेक्ष्य सुखादानं तथैवोचं प्रतिष्ठितः / स्वाध्याययज्ञा ऋषयो ज्ञानयज्ञास्तथापरे / आत्मत्यागी महाराज स त्यागी तामसः प्रभो॥ अथापरे महायज्ञान्मनसैव वितन्वते / / 23 अनिकेतः परिपतन्वृक्षमूलाश्रयो मुनिः / एवं दानसमाधानं मार्गमातिष्ठतो नृप / अपाचकः सदा योगी स त्यागी पार्थ भिक्षुकः // द्विजातेब्रह्मभूतस्य स्पृहयन्ति दिवौकसः // 24 क्रोधहर्षावनादृत्य पैशुन्यं च विशां पते / स रत्नानि विचित्राणि संभृतानि ततस्ततः / विप्रो वेदानधीते यः स त्यागी गुरुपूजकः / / 10 मखेष्वनभिसंत्यज्य नास्तिक्यमभिजल्पसि। आश्रमांस्तुलया सर्वान्धृतानाहुर्मनीषिणः / कुटुम्बमास्थिते त्यागं न पश्यामि नराधिप // 25 एकतस्ते त्रयो राजन्गृहस्थाश्रम एकतः / / 11 / राजसूयाश्वमेधेषु सर्वमेधेषु वा पुनः / समीक्षते तु योऽर्थं वै कामं स्वर्ग च भारत। ये चान्ये क्रतवस्तात ब्राह्मणैरभिपूजिताः / अयं पन्था महर्षीणामियं लोकविदां गतिः // 12 तैर्यजस्व महाराज शक्रो देवपतिर्यथा // 26 इति यः कुरुते भावं स त्यागी भरतर्षभ / राज्ञः प्रमाददोषेण दस्युभिः परिमुष्यताम् / न यः परित्यज्य गृहान्वनमेति विमूढवत् // 13 / अशरण्यः प्रजानां यः स राजा कलिरुच्यते // 2 // यदा कामान्समीक्षेत धर्मवैतंसिकोऽनृजुः। अश्वान्गाश्चैव दासीश्च करेणूश्च स्वलंकृताः / -2000 -