________________ 6. 25.1] भीष्मपर्व [6. 25. 29 यज्ञाद्भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद्भवः // 14 अर्जुन उवाच। कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुद्भवम् / ज्यायसी चेत्कर्मणस्ते मता बुद्धिर्जनार्दन / तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम् // 15 तत्किं कर्मणि घोरे मां नियोजयसि केशव // 1 एवं प्रवर्तितं चक्रं नानुवर्तयतीह यः / व्यामिश्रेणैव वाक्येन बुद्धिं मोहयसीव मे।। अघायुरिन्द्रियारामो मोघं पार्थ स जीवति // 16 तदेकं वद निश्चित्य येन श्रेयोऽहमाप्नुयाम् / / 2 यस्त्वात्मरतिरेव स्यादात्मतृप्तश्च मानवः / श्रीभगवानुवाच / आत्मन्येव च संतुष्टस्तस्य कार्य न विद्यते // 17 लोकेऽस्मिन्द्विविधा निष्ठा पुरा प्रोक्ता मयानघ / नैव तस्य कृतेनार्थो नाकृतेनेह कश्चन / ज्ञानयोगेन सांख्यानां कर्मयोगेन योगिनाम् // 3 न चास्य सर्वभूतेषु कश्चिदर्थव्यपाश्रयः // 18 न कर्मणामनारम्भान्नैष्कयं पुरुषोऽनुते / तस्मादसक्तः सततं कार्य कर्म समाचर / न च संन्यसनादेव सिद्धिं समधिगच्छति // 4 असक्तो ह्याचरन्कर्म परमाप्नोति पूरुषः // 19 न हि कश्चित्क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृत् / कर्मणैव हि संसिद्धिमास्थिता जनकादयः / कार्यते ह्यवशः कर्म सर्वः प्रकृतिजैर्गुणैः / / 5 / / लोकसंग्रहमेवापि संपश्यन्कर्तुमर्हसि // 20 कर्मेन्द्रियाणि संयम्य य आस्ते मनसा स्मरन् / / यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जनः / इन्द्रियार्थान्विमूढात्मा मिथ्याचारः स उच्यते // 6 स यत्प्रमाणं कुरुते लोकस्तदनुवर्तते // 21 यस्त्विन्द्रियाणि मनसा नियम्यारभतेऽर्जुन। न मे पार्थास्ति कर्तव्यं त्रिषु लोकेषु किंचन / कर्मेन्द्रियैः कर्मयोगमसक्तः स विशिष्यते // 7 नानवाप्तमवाप्तव्यं वर्त एव च कर्मणि // 22 नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मणः / यदि ह्यहं न वर्तेयं जातु कर्मण्यतन्द्रितः। शरीरयात्रापि च ते न प्रसिध्येदकर्मणः / / 8 मम वानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वतः // 23 यज्ञार्थात्कर्मणोऽन्यत्र लोकोऽयं कर्मबन्धनः / उत्सीदेयुरिमे लोका न कुर्यां कर्म चेदहम् / तदर्थ कर्म कौन्तेय मुक्तसङ्गः समाचर // 9 संकरस्य च कर्ता स्यामुपहन्यामिमाः प्रजाः // 24 सहयज्ञाः प्रजाः सृष्ट्वा पुरोवाच प्रजापतिः।। सक्ताः कर्मण्यविद्वांसो यथा कुर्वन्ति भारत / अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्त्विष्टकामधुक् // 10 कुर्याद्विद्वांस्तथासक्तश्चिकीर्षुर्लोकसंग्रहम् / / 25 देवान्भावयतानेन ते देवा भावयन्तु वः / न बुद्धिभेदं जनयेदज्ञानां कर्मसङ्गिनाम् / परस्परं भावयन्तः श्रेयः परमवाप्स्यथ // 11 जोषयेत्सर्वकर्माणि विद्वान्युक्तः समाचरन् // 26 , इष्टान्भोगान्हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविताः / प्रकृतेः क्रियमाणानि गुणैः कर्माणि सर्वशः / तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुङ्क्ते स्तेन एव सः // 12 अहंकारविमूढात्मा कर्ताहमिति मन्यते // 27 यज्ञशिष्टाशिनः सन्तो मुच्यन्ते सर्वकिल्बिषैः / तत्त्ववित्तु महाबाहो गुणकर्मविभागयोः / भुञ्जते ते त्वचं पापा ये पचन्त्यात्मकारणात् // 13 / गुणा गुणेषु वर्तन्त इति मत्वा न सज्जते // 28 अन्नाद्भवन्ति भूतानि पर्जन्यादन्नसंभवः / प्रकृतेर्गुणसंमूढाः सज्जन्ते गुणकर्मसु / - 1163 -