________________ 4. 45. 26 ] महाभारते [4. 47.6 मत्स्यो ह्यस्माभिरायोध्यो यद्यागच्छेद्गवां पदम् // अभिषज्यमाने हि गुरौ तद्वृत्तं रोषकारितम् // 12 इति श्रीमहाभारते विराटपर्वणि वैशंपायन उवाच / पञ्चचत्वारिंशोऽध्यायः // 45 // ततो दुर्योधनो द्रोणं क्षमयामास भारत / सह कर्णेन भीष्मेण कृपेण च महात्मना // 13 भीष्म उवाच / द्रोण उवाच / साधु पश्यति वै द्रोणः कृपः साध्वनुपश्यति। यदेव प्रथमं वाक्यं भीष्मः शांतनवोऽब्रवीत् / / कर्णस्तु क्षत्रधर्मेण यथावद्योद्भुमिच्छति // 1 तेनैवाहं प्रसन्नो वै परमत्र विधीयताम् // 14 आचार्यो नाभिषक्तव्यः पुरुषेण विजानता। यथा दुर्योधनेऽयत्ते नागः स्पृशति सैनिकान् / देशकालौ तु संप्रेक्ष्य योद्धव्यमिति मे मतिः // 2 साहसाद्यदि वा मोहात्तथा नीतिर्विधीयताम् // 15 यस्य सूर्यसमाः पश्च सपत्नाः स्युः प्रहारिणः / वनवासे ह्यनिवृत्ते दर्शयेन्न धनंजयः / कथमभ्युदये तेषां न प्रमुह्येत पण्डितः // 3 धनं वालभमानोऽत्र नाद्य नः क्षन्तुमर्हति // 16 स्वार्थे सर्वे विमुह्यन्ति येऽपि धर्मविदो जनाः / यथा नायं समायुज्याद्धार्तराष्ट्रान्कथंचन / तस्माद्राजन्ब्रवीम्येष वाक्यं ते यदि रोचते // 4 यथा च न पराजय्यात्तथा नीतिर्विधीयताम्॥१७ कर्णो यदभ्यवोचन्नस्तेजःसंजननाय तत् / ' उक्तं दुर्योधनेनापि पुरस्ताद्वाक्यमीदृशम् / आचार्यपुत्रः क्षमतां महत्कार्यमुपस्थितम् // 5 तदनुस्मृत्य गाङ्गेय यथावद्वक्तुमर्हसि // 18 नायं कालो विरोधस्य कौन्तेये समुपस्थिते / इति श्रीमहाभारते विराटपर्वणि क्षन्तव्यं भवता सर्वमाचार्येण कृपेण च // 6 षट्चत्वारिंशोऽध्यायः // 46 // भवतां हि कृतास्त्रत्वं यथादित्ये प्रभा तथा। यथा चन्द्रमसो लक्ष्म सर्वथा नापकृष्यते / भीष्म उवाच / एवं भवत्सु ब्राह्मण्यं ब्रह्मास्त्रं च प्रतिष्ठितम् // 7 कलांशास्तात युज्यन्ते मुहूर्ताश्च दिनानि च / चत्वार एकतो वेदाः क्षात्रमेकत्र दृश्यते / अर्धमासाश्च मासाश्च नक्षत्राणि ग्रहास्तथा // 1 नैतत्समस्तमुभयं कस्मिंश्चिदनुशुश्रुमः // 8 ऋतवश्वापि युज्यन्ते तथा संवत्सरा अपि / अन्यत्र भारताचार्यात्सपुत्रादिति मे मतिः / एवं कालविभागेन कालचक्र प्रवर्तते // 2 ब्रह्मास्त्रं चैव वेदाश्च नैतदन्यत्र दृश्यते // 9 तेषां कालातिरेकेण ज्योतिषां च व्यतिक्रमात् / आचार्यपुत्रः क्षमतां नायं कालः स्वभेदने / पञ्चमे पञ्चमे वर्षे द्वौ मासावुपजायतः // 3 सर्वे संहत्य युध्यामः पाकशासनिमागतम् // 10 तेषामभ्यधिका मासाः पञ्च द्वादश च क्षपाः / बलस्य व्यसनानीह यान्युक्तानि मनीषिभिः / / त्रयोदशानां वर्षाणामिति मे वर्तते मतिः // 4 मुख्यो भेदो हि तेषां वै पापिष्ठो विदुषां मतः॥११ / सर्वं यथावञ्चरितं यद्यदेभिः परिश्रतम / अश्वत्थामोवाच / एवमेतद्धवं ज्ञात्वा ततो बीभत्सुरागतः / / 5 आचार्य एव क्षमतां शान्तिरत्र विधीयताम् / / सर्वे चैव महात्मानः सर्वे धर्मार्थकोविदाः / - 850 -