Dharmottar Pradip

SR No.: 004317
Original Sutra Author: N/A
Author: Dalsukh Malvania
Publisher: Kashiprasad Jayswal Anushilan Samstha
Publication Year: 1956
Total Pages: 380
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 7 MB

Page 230

3.8.]. साधर्म्यवत्प्रयोगप्रदर्शनम् / 155 कथनम् / यथोक्तम् "व्याप्ति ापकस्य तत्र भाव एव, व्याप्यस्य वा तत्रैव भावः" इति / हितु० पृ० 53] व्याप्तिसाधनस्य प्रमाणस्य विषयो दृष्टान्तः / तमेव दर्शयितुमाह-यथान्य इति / साध्यमिणोऽन्यो दृष्टान्त इत्यर्थः। दृष्ट इति प्रमाणेन निश्चितः। शशविषाणं हि न चक्षुषा विषयीकृतम्। अपि तु प्रमाणेन दृश्यानुपलम्भेनासद्वयवहारयोग्य विज्ञातम् / शशविषाणमाविर्यस्यासद्वयवहारविषयस्य स तथोक्तः / शशविषाणादौ हि दृश्यानुपलम्भमात्रनिमित्तोऽसद्वयवहारः४ प्रमाणेन सिद्धः। तत एव५ प्रमाणादनेन वाक्येनाभिधीयमाना व्याप्तितिव्या। / . संप्रति व्याप्ति कथयित्वा दृश्यानुपलम्भस्य पक्षधर्मत्वं दर्शयितुमाह-नोपलभ्यते चेति / स च द्विरावृत्त्याऽनुपलब्धिमित्यत्रापि द्रष्टव्यः / तेनायमर्थः-साधर्म्यवत्तावदुदाहरन्ननुपलब्धिमाह। पश्चाद् वैधर्म्यवदुदाहरन् वक्ष्यति / तथाऽनुपलब्धि तावदाह पश्चात्स्वभावकार्ये वक्ष्यतीति / नवाचार्येणैव साधर्म्यवद् वैधर्म्यवच्चोदाहृतमत्रेति किमिति धर्मोत्तरेण यथा यत्कृतकमित्यादिना साधर्म्यवद् वैधर्म्यवच्चोदाहृतं प्रागिति चेत् / नैष दोषः। दृष्टान्तसाध्यमिणोः सादृश्याख्यं साधर्म्यम्, वैसदृश्याख्यं वैधयं च हेतुद्वारकमेव न तु सामान्येन, अन्यथा प्रतियोग्यपेक्षयाऽपि साधयं वैधयं च केनचिदाकारेणास्तीति न तन्निराकृतं स्यादिति दर्शयितुं तदुदाहृतम्, न त्वाचार्येण नोदाहृतमित्यदाहृतमिति / तेनावाप्याचाीये निदर्शने हेतुकृतमेव तत्प्रत्येतव्यं व्यवस्थितम् / / ___ असद्व्यवहारः-असदिति ज्ञानमसदित्यभिधानं निःशङ्का च गमागमादिका प्रवृत्तिः / यतो दृश्यानुपलम्भोऽभूदितोऽसद्व्यवहारयोग्यत्वं विहितम् / ततस्तस्मात् / चोऽवधारणे / अयमाशयः यदनूद्यते तद् व्याप्यम् / यद् विधीयते तद् व्यापकम् / व्याप्यं च * 'व्यापके नियतं भवतीति / एवमुत्तरत्राप्यनुवादविधिक्रमो द्रष्टव्यः। / अथ द्वयवयवे साधनवाक्ये दर्शयितव्ये व्याप्तिः पक्षधर्मता च दर्शनीया। न चात्र व्याप्तिरुपदर्शिता, केवलमनुवादविधिक्रमो दर्शितः, पक्षधर्मता च दर्शयिष्यते। तत्कथं परिपूर्ण साधनवाक्यमिदं भविष्यतीत्याशङक्याह-साधनस्येति / चो हेती। ननु परोक्षार्थप्रतिपत्तो सर्वथाऽनुपयोगी दृष्टान्तस्तत्कि तेनाख्यातेनेत्याह व्याप्तीति / व्याप्यव्यापकधर्मलक्षणा [59a] व्याप्तिः साध्यते निश्चीयते येन प्रमाणेन तस्य विषयो यत्र . व्याप्तिव्या० A. २स्य च B. C. D. P.H. E. N. 3 प्रत्यक्षेण निश्चित इति न व्याकर्तव्यम्-टि० निमित्तान्तराभावोपदर्शनेन नामत्तान्तराभावापदशनन दृश्यानुपलब्धिव्यतिरिक्तासम्भविनिमित्तश्चासद्वथ वहारः-टि. ततः प्रमा० C. दृश्यानुपलम्भादेव-टि० व्याप्तिसाधकेन-टि.