Dharmottar Pradip

SR No.: 004317
Original Sutra Author: N/A
Author: Dalsukh Malvania
Publisher: Kashiprasad Jayswal Anushilan Samstha
Publication Year: 1956
Total Pages: 380
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 7 MB

Page 181

[ 2.15. द्वितीयः स्वार्थानुमानपरिच्छेदः / अनपलब्धिमुदाहृत्य स्वभावमुदाहर्तुमाह स्वभावः 'स्वसत्तामात्रभाविनि साध्यधर्मे हेतुः // 15 // २स्वभाव इत्यादि / स्वभावो हेतुरिति सम्बन्धः / कीदृशो हेतुः साध्यस्य स्वभाव इत्याह-स्वस्य आत्मनः सत्ता। सैव केवला स्वसत्तामात्रम् / तस्मिन् सति भवितुं शीलं यस्येति / यो हेतोरात्मनः सत्तामपेक्ष्य विद्यमानो भवति। न तु हेतुसत्ताया व्यतिरिक्तं कंचिद्धतमपेक्षते स स्वसत्तामात्रभावी साध्यः। तस्मिन साध्ये यो हेतः स स्वभावः तस्य साध्यस्य नान्यः // उदाहरणम् " यथा वृक्षोऽयं शिंशपात्वादिति // 16 // यथेति / अयम् इति धर्मी। वृक्ष इति साध्यम् / शिशपात्वादिति हेतुः / तदयमर्थः-वृक्षव्यवहारयोग्योऽयम्, शिशपाव्यवहारयोग्यत्वादिति / तत्र प्रचुरशिंशपे . देशेऽविदितशिशपाव्यवहारो जडो यदा केनचिदुच्चा 1 शिशपामुपावर्योच्यते 'अयं वृक्षः' . इति तदासौ जाड्याच्छिशपाया उच्चत्वमपि १'वृक्षव्यवहारस्य निमित्तमवस्यति तथा यामेवानुच्चां १२पश्यति शिशपां १३तामेवावृक्षमवस्यति / स मूढः शिशपात्वमात्रनिमित्ते लब्धिलक्षणप्राप्तस्येति विशेषणमनर्थकमित्याशङक्याह-तदयमत्रार्थ इति / तदा.तु प्रत्यक्षशब्देनोपलब्धिलक्षणप्राप्तत्वं वाच्यम्, तस्य. लक्षणमिदं पूर्वोक्तमिति योज्यम् / एकप्रतिपत्त्रपेक्षमिवं प्रत्यक्षलक्षणमुपलब्धिलक्षणप्राप्तत्वलक्षणमित्यर्थः / __तथापि कथं चोद्यातिक्रम इत्याह-तथा चेति। शेषं पूर्वमेव कृतव्याख्यानम् / / सम्प्रति स्वभावहेतुं विवरितुमनुपलब्धिमित्यादिनोपक्रमते / सामान्यवृत्तिरप्ययं स्वभावशब्द: साध्यधर्मस्य श्रुतत्वात्तस्यैव स्वभावे वर्त्तते इत्यभिप्रायेण साध्यस्थः स्वभाव इत्यभ्यवादीत / हेतोः स्वरूपस्य चिन्तनात्स्वशब्देन तस्यैवात्मा विवक्षितः। एतदेव यो हेतोरित्यादिना स्फुटयति / तस्मिन् साध्ये यो हेतुर्गमकः / / 1 स्वभावः सत्ता C. स्वभावः स्वसत्ताभावि E. . 2 'स्वभाव इत्यादि' इति नास्ति A. P. H. E. N. साध्यस्यैव स्व. A. P. H. E.N. साध्यस्य भाव B. 4 'स' इति नास्ति A. 5 'नान्यः' इति नास्ति C. 6 त्वाद / C. 7 'यथेति' इति नास्ति H. E. N. 8 शिंशपदेशे-C. 1 यथा B. 10 मुपदर्य B. . वक्षत्वव्यवहारनिमि. C. ०व्यवहारनिमि० A. P. E. H. N. १२०च्चां शिंशपां पश्यति तामे० A. P. H. E. N. "मेवावृक्षत्वम० A. .