Page Text
________________ 42 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका मन्वान आशङ्कते - न चेति / तथा च तस्य लक्ष्यत्वमेव, कुतो लक्षणमतिव्यापकमिति / तत्प्राग्भा(गभा)वावच्छिन्नसाध्यतावच्छेदकत्वभ्रमं निराकुर्वन् अव्यभिचरितत्वं पृथिवीत्वस्य व्यवस्थापयन्नाह - अपसिद्धान्तादिति / न हि व्यभिचारशून्ये उपाधिर्नाम। न हि कदापिपृथिवीत्वं गन्धस्य व्यभिचारि येनात्र तादृशरूपवत्त्वमुपाधिः स्यात् / न च तादृशगन्धप्रागभावावच्छिन्नत्वं साध्यतावच्छेदकं येन व्यभिचारः स्यात्, किन्तु शुद्धगन्धत्वमेव साध्यतावच्छेदकम् / प्रागभावावच्छिन्नत्वं तु पक्षतावच्छेदकावच्छेदेन साध्यसिद्धेरुद्देश्यत्वादित्याविष्कारार्थमुपन्यस्तमिति।नतुतस्य साध्यतावच्छेदकत्वमिति। अतएवपक्षे तस्य साध्याव्यापकात्वं वक्ष्यते। यद्धर्मवतीति। यद्धर्मवति यद्धर्मावच्छिन्नसाध्यस्य व्यापकत्वम् / यद्धर्मः धर्मितावच्छेदकं विधाय साध्यस्य व्यापकत्वमुपाधेह्यते तदेव धर्मं धर्मितावच्छेदकं विधाय साधनाव्यापकत्वं वक्तव्यमित्यर्थः / उक्तोपाधिः तत्प्रागभावकालीनरूपवत्त्वस्वरूप उपाधिः न तथा, तद्धर्ममादाय न साधनाव्यापकः / तथाहियो घट: पक्षीकृतः तद्भिन्नेएव वर्तमाने घटे पक्षीयगन्धप्रागभावकालीनगन्धस्य वर्तमानत्वात् / तत्रैव साध्यव्यापकत्वं तादृशरूपवत्त्वस्य / न च तद्धर्मावच्छेदेन साधनाव्यापकत्वं तादृशरूपवत्त्वस्योपाधेः, तद्धर्मावच्छेदेनोपाधेरपि वर्तमानत्वात् / न साधनाव्यापकत्वम् अवच्छेदकत्वम्, व्यापकातिरिक्तमवच्छेदकत्वं पक्षतावच्छेदकस्य नास्तीति। व्यापकत्वे तु प्रागभावप्रतियोगिनः अस्त्येव।नचप्रागभावकालीनत्वमवच्छेदकमितिमन्वानो दूषणान्तरमाह - तद्धर्मवतीति। तद्धर्मवतितत्प्रागभावविशिष्टे घटे उत्पत्स्यमानगन्धस्य साध्यस्याव्यापकत्वादुपाधेरिति भावः / न चैवमिति / एवं यद्धर्मावच्छिन्नसाध्यव्यापकत्वं तद्धर्मावच्छिन्नसाधनाव्यापकमिति विवक्षायां स श्यामो मित्रापुष्टत्वात् इत्यत्र नरत्वावच्छिन्नसाध्यव्यापकस्य शाकपाकजत्वस्य हंसादौ मित्रापुष्टे साधनाव्यापके अव्याप्तिः, न हि नरत्वं हंसेऽपि वर्तते येन तद्धर्मविशिष्टसाधनाव्यापकत्वंशाकपाकजत्वोपाधिः स्यात् / तथा च तल्लक्षणं नाव्यापकमितिभावः। तदेव विवृणोति - नरत्ववतीति। नरत्ववति नरत्वं धर्मितावच्छेदकं विधाय तादृशरूपस्य श्यामत्वस्य साध्यस्य शाकपाकजत्वमिति ग्रहीतुं शक्यते] / न हि तदेव नरत्वं धर्मितावच्छेदकं विधाय साधनाव्यापकत्वमपि ग्रहीतुं शक्यते। अंशे एव तस्य साधनाव्यापकत्वात् / ननु मित्रापुष्टः कश्चन गौरो नरान्तरो भविष्यति / तत्रैव साधनाव्यापकत्वं शाकपाकजत्वस्य भविष्यति नरत्वरूपमेकमेव धर्मितावच्छेदकं विधायेति। तथा च नाव्याप्तिरित्यत आह - मित्रापुष्टस्येति / [19B] तथाचमित्रया योयः पुष्टः सनरः श्यामएव / तथाचतत्रशाकपाकजंविनाऽवश्यं भवितव्यम्।तथाचनरत्वावच्छेदेन शाकपाकजत्वस्य मित्रापुष्टत्वरूपसाधनाव्यापकत्वं शाकपाकजत्वस्येति / तत्राव्याप्तमेवेत्याशङ्कार्थः / नरहंसान्यतरत्वेति।नरत्वस्य साधनाव्यापकतायामनवच्छेदकत्वेऽपिनरहंसान्यतरत्वरूपो योधर्मो भेदः तदादायैव लक्षणसमन्वयः। तथा चनाव्याप्तिः। तथाहि नरहंसान्यतरत्वावच्छिन्नश्यामरूपस्य व्यापकंशाकपाकजत्वं नरहंसान्यतरत्वावच्छिन्नमित्रापुष्टस्याव्यापकमपि शाकपाकजत्वमिति यद्धर्मावच्छेदेन साध्यन(साधना)व्यापकत्वमुपाधेस्तद्धर्मावच्छेदेन साध्यव्यापकत्वमुपाधेरिति न लक्षणमव्यापकमिति भावः / पूर्वोक्ताव्याप्तिद्वयमुद्धरति - अत्र
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |