Page Text
________________ 486 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका सत्प्रतिपक्षतयेति टीका / तथा च सत्प्रतिपक्षोत्थापकतयैवास्य दूषकत्वम्, न तु परस्परव्याप्तिग्रहप्रतिबन्धकत्वेन / अत्राशङ्कते - न चेति टीका / पक्षीयव्यभिचारसन्देहस्य व्यापकाभाववति शब्दत्वाभावाभाववति नित्यत्वाभावरूपस्य व्याप्यस्य संशयात् यथा शब्दत्ववति नित्यत्वाभावो वर्तते न वेति संशयरूपो व्यभिचारसंशयस्तेन व्याप्तिग्रहः(ह)प्रतिबन्धः क्रियते / ततो व्याप्तिग्रह एव नास्ति कथं सत्प्रतिपक्षः इत्याशङ्कार्थः / . समाधत्ते - व्यतिरेकीति टीका / यदि व्यापकाभाववति व्याप्यसन्देहरूपो व्यभिचारसन्देहरूपो व्यभिचारसन्देहः प्रतिबन्धकस्तदा व्यतिरेकिविलयः स्यात् / यथा पृथिवी इतरेभ्यो भिद्यते पृथिवीत्वात् इत्यत्र पृथिवीत्वाभावो व्यापकः, इतरभेदाभावो व्याप्यः, यतो यत्र इतरभेदाभावस्तत्र पृथिवीत्वाभावः / तथा च यः पृथिवीत्वाभावो व्यापकस्तस्याभावः पृथिवीत्वम्, तद्वत्यां पृथिव्यां पृथिवीत्वस्य निश्चयात् व्याप्यस्य इतरभेदस्य सन्देहात् व्यभिचारसन्देहोऽस्ति, इत्येवं व्यतिरेकिणि कुत्रापि व्याप्तिग्रहो न स्यात्, ततोऽयं व्यभिचारसंशयो न प्रतिबन्धक इति व्यतिरेकव्याप्तिग्रहो भवत्येव / ततः सत्प्रतिपक्षोऽप्युक्तरूपो भविष्यत्येवेत्यर्थः / अत्राशङ्कते - न चेति टीका / व्यतिरेकिणि उक्तरूपोऽपि व्यभिचारसन्देहः प्रतिबन्धको व्याप्तिग्रहे भवत्येव। न चैवं तेन व्याप्तिग्रहप्रतिबन्धे व्यतिरेकिविलयापत्तिरिति वाच्यम् / तर्कादिना गदिपदात् व्याप्यादर्शनस्य परिग्रहः / तथाहि [249 B] - यदि पृथिवीत्वाभाववति पृथिवीत्ववति इतरभेदो न स्यात् तदा पृथिवीत्वाभावाभावोऽपि तत्र न स्यादिति तर्केण व्यभिचारसंशयनिरासः / तस्मिन् निरस्ते व्यतिरेकिपरामर्शो भवत्येव / ततो व्यतिरेकिविलयो न भवतीति भावः / इदं दूषयति - एवं हीति टीका / यदि व्यापकाभाववति व्याप्यसन्देहरूपस्य व्यभिचारसन्देहस्य पक्षीयस्यानुमितिप्रतिबन्धकत्वं तदा निश्चितहेतुमति पक्षे साध्यसन्देहरूपो यो व्यभिचारसन्देहस्तस्यापि प्रतिबन्धकत्वं स्यात् / अत्राशङ्कते - न चेति टीका / तथा च निश्चितहेतुमति पक्षे साध्यसन्देहरूपस्य व्यभिचारसन्देहस्य प्रतिबन्धकत्वं तदाऽनुमानमात्रोच्छेदः स्यादित्याशङ्कार्थः / समाधत्ते - तर्कादिनेति टीका / त्वद्रीति(व्यतिरेकि)वत् अत्रापि तर्कादिना व्यभिचारसन्देहनिवृत्तौ तत्सम्भवात् व्याप्तिग्रहे सति परामर्शसम्भवात् / अयमाशयः - व्यतिरेकिणि व्यापकाभाववति व्याप्यसन्देहरूपो व्यभिचारसन्देहः प्रतिबन्धक एव परं तर्कादिना तस्य निवृत्तिरिति कृत्वा व्यतिरेकिणि व्याप्तिग्रहे सति अनुमितिर्भवत्येवेति न व्यतिरेक्युच्छेदः, तद्वत् प्रकृतेऽपि निश्चितहेतुमति पक्षे साध्यसन्देहरूपो व्यभिचारसन्देहः प्रतिबन्धक एव परम् अनुमानमात्रोच्छेदस्तु न भवति तर्कादिना व्यभिचारसन्देहनिवृत्तेरित्यर्थः / अत्राशङ्कते - न चैवमिति टीका / तथा चेष्टापत्तिः यतो हि पक्षीयोऽपि व्यभिचारसन्देहो व्याप्तिग्रहप्रतिबन्धकः परं तर्कादिना तस्य सन्देहस्य निवृत्त्याऽनुमानमात्रोच्छेदो न भवति / संशये निवृत्ते व्याप्तिग्रहद्वाराऽनुमितिर्भवत्येवेतीष्टापत्तिः / दूषयति - अपसिद्धान्तादिति टीका / तथा चायं कस्यापि सिद्धान्तो न भवति यत् निश्चितहेतुमति पक्षे साध्यसन्देहरूपो व्यभिचारसन्देहः प्रतिबन्धकः,
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |