Page Text
________________ 452 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका निश्चितसाध्यवन्मात्रवृत्त्यन्यत्वमप्यस्ति सन्दिग्धसाध्यवतिपक्षेऽपि वर्तमानत्वात् [230B] / तथा चधूमेऽप्यतिव्याप्तिरिति दूषणद्वयं विवृणोति - प्रथमेति टीका / सर्वमभिधेयं प्रमेयत्वात् इत्यत्रेत्यर्थः / कुत इत्यत आह - प्रमेयमात्रस्येति / तथा च सर्वस्य पक्षत्वात् सर्वत्र साध्यसन्देहात् / द्वितीयेति टीका / पर्वतो वह्निमान् धूमात् इत्यत्रेत्यर्थः / धूमस्य निश्चितसाध्यवन्महानसादिकं तन्मात्रवृत्त्यन्यत्वं वर्तत एव सन्दिग्धसाध्यवति पर्वते वर्तमानत्वादितिभावः। अतएवेतिटीका। तदुभयपदमिति टीका।साध्यवत्साध्याभाववदेतदुभयपदमित्यर्थः / यतोऽनुपसंहारिणि सद्धेतौ चातिव्याप्तिरतः पक्षातिरिक्तसाध्यवन्मात्रवृत्त्यन्यत्वे सति पक्षातिरिक्तसाध्याभाववन्मात्रवृत्त्यन्यत्वमपि लक्षणं न भवति / कुतः ? अनुपसंहारिणि पक्षातिरिक्तसाध्यवतोऽप्रसिद्धेः सर्वस्यैव पक्षत्वात् / धूमेऽपि अतिव्याप्तिस्तथाहि पक्षातिरिक्तः साध्याभाववान् ह्रदादिस्तन्मात्रवत्त्यन्यत्वं वर्तते पर्वते वर्तमानत्वात्।एवं पक्षातिरिक्तसाध्यवन्महानसादिस्तन्मात्रवृत्त्यन्यत्वमपिवर्तत एवेतिकृत्वाधूमेऽतिव्याप्तिः / अत्र कस्य समाधानान्तरमाशक्य दूषयति - न चेति टीका / तथा च लक्षणास्यायमेवार्थस्तथाहि . साध्यवन्मात्रवृत्तित्वेनाप्रतीयमानत्वे सति साध्याभाववन्मात्रवृत्तित्वेनाप्रतीयमानत्वेचसति हेत्वाभासत्वं यथायं पर्वतो धूमवान् वढेः इत्यत्रेदं लक्षणं वर्तते धूमरूपसाध्यवन्मात्रवृत्तित्वेन प्रतीयमानो न भवति यतो धूमाभाववति विपक्षेऽयोगोलकेऽपि वह्वेर्वृत्तेः अथ धूमाभाववन्मात्रवृत्तित्वेनापि न प्रतीयते वढेधूमवत्यपि प्रतीयमानत्वात् / अथ शब्दोऽनित्यः शब्दत्वात् इत्यत्र शब्दत्वमनित्यत्ववन्मात्रवृत्तित्वेनापि न प्रतीयते घटादौ शब्दत्वस्याप्रतीतेः, अथ च नित्यत्ववन्मात्रवृत्तित्वेनापिनप्रतीयतेआकाशादौ शब्दत्वाप्रतीतेः इति असाधारणेऽपि लक्षणं गतम्।अनुपसंहारिणि तु सर्वस्यानित्यत्वरूपसाध्यसन्देहवत्त्वात् न साध्यवन्मात्रवृत्तित्वेन प्रतीतिः, नापि साध्याभाववन्मात्रवृत्तित्वेनापि प्रतीतिः, साध्यस्य साध्याभावस्य निश्चयः कुत्रापि नास्तीति त्रितयसाधारणं लक्षणम् / अथ पर्वतो वह्निमान् धूमात् इत्यादौ अतिव्याप्तिवारणार्थं साध्यवन्मात्रवृत्तित्वेनाप्रतीयमानत्वं विशेषणम् / धूमादौ साध्याभाववन्मात्रवृत्तित्वेनाप्रतीयमानत्वं वर्तत एव वह्नयभाववति धूमस्यावृत्तित्वेन ज्ञानात्, परं धूमस्य वह्निमन्मात्रवृत्तित्वेनाप्रतीयमानत्वं नास्ति वह्निमन्मात्रवृत्तित्वेन धूमस्य प्रतीयमानत्वात् / अथोत्तरदलकृत्यं विरुद्धेऽतिव्याप्तिवारणार्थम्, विरुद्ध साध्याभाववन्मात्रवृत्तित्वेनाप्रतीयमानत्वं नास्ति, तत उक्तम् [231 A] - साध्याभाववन्मात्रवृत्तित्वेनाप्रतीयमानत्वं नास्ति साध्याभाववन्मात्रवृत्तित्वेन तस्य प्रतीयमानत्वात् / हेत्वाभासपदस्य कृत्यमाह - नाज्ञायमानेति टीका। तथा चाज्ञायमानदशायांधूमे साध्यवन्मात्रवृत्तित्वेनाप्यप्रतीयमानत्वं वर्तते, यदा धूमो न ज्ञातस्तदापि साध्यवन्मात्रवृत्तित्वेनापि अप्रतीयमानो वर्तते, साध्याभाववन्मात्रवृत्तित्वेनापि न प्रतीयते इति कृत्वा धूमेऽप्यतिव्याप्तिः, अतो दत्तं हेत्वाभासपदम् / अथ प्रकारान्तरेण हेत्वाभासपदस्य कृत्यमाह - व्यतिरेकेति टीका। धूमे व्यतिरेकव्याप्तिमत्तया ज्ञायमाने यथा यत्र
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |