Page Text
________________ हेत्वाभासप्रकरणे सव्यभिचारः 437 टीका / अत एवेति टीका / यतः सद्धेतौ सद्धेतुत्वाज्ञानं पुरुषदोषो न वस्तुदोषोऽत एवासाधारणप्रकरणसमौ अनित्यदोषावेव।कथम् ? यदाधूमादौ सद्धेतौ सत्प्रतिपक्षत्वज्ञानं पर्वतो वह्निमान् [धूमात्] पर्वतो वह्नयभाववान् पाषाणवत्त्वात् इत्यत्र वस्तुगत्या धूमः पञ्चरूपोपपन्नत्वात् सद्धेतुरेव, तस्य सद्धेतुत्वाज्ञानं पुरुषस्य दोषो न तु वस्तुदोषः, अत एव सत्प्रतिपक्षस्यास्यानित्यदोषत्वम्, यावत्सद्धेतुत्वाज्ञानं तावत्पर्यन्तमेवायं दोषः इति कृत्वा सत्प्रतिपक्षस्यानित्यदोषत्वम्, तर्हि यथा बाधः पक्षे साध्याभावरूपो नित्यदोषः तद्वत् साध्याभावव्याप्यरूपो यः प्रतिपक्षः यथा पर्वतो वह्नयभाववान् पाषाणवत्त्वात् इत्यत्र तस्य सत्प्रतिपक्षः साध्याभावव्याप्यरूपः पर्वतो वढ्यभावाभाववान् धूमात् इत्ययमपि साध्याभावव्याप्यरूप: तदा एतस्यापि वस्तुगत्या साध्याभावव्याप्यत्वं वर्तते इति कृत्वा साध्याभावव्याप्यत्वरूपो धूमो वह्नयभावानुमितौ दोषः सदाऽस्त्येवेति स वस्तुदोष एवेति किमर्थं सत्प्रतिपक्षस्यानित्यदोषता वक्तव्या नित्यदोषत्वेनैवोपपत्तेः / अत्र शङ्कते - न चेति टीका / साध्याभावव्याप्यरूपः सत्प्रतिपक्षो वस्तुदाषो न भवति।कुतः ? / यदा साध्याभावव्याप्यो वस्तुगत्या वर्तते तस्य ज्ञानं यदा वढ्यभावाभावव्याप्यत्वेन नास्ति तदानीं वह्नयभावानुमितिप्रतिबन्धो न क्रियते इति [223 B] कृत्वा तस्य नित्यदोषत्वं न सम्भवति इत्याशङ्कार्थः / दूषयति - बाधस्येति टीका / तदा ह्रदो वह्निमान् धूमात् इत्यत्र बाधस्यापि नित्यदोषत्वं न स्यात् / ह्रदे वह्रिव्याप्यपरामर्शाभावदशायामनुमितिप्रतिबन्धाभावात् तस्यापि नित्यदोषत्वं न स्यात्, परामर्शएव नावतीर्णस्तदानीम्। बाधस्य प्रतिबन्धत्वाभावात् नित्यदोषत्वं न स्यादित्यर्थः / अतथात्वापत्तेरिति। यदि साध्याभावव्याप्यवत्त्वेन परामर्शाभावदशायामनुमितिप्रतिबन्धकत्वाभावात् न हेत्वाभासत्वमिति तदा बाधस्यापि दोषत्वं न स्यात् / यतस्तस्य साध्यव्याप्यपरामर्शाभावदशायां प्रतिबन्धकत्वाभावात्। तथाहिगन्धप्रागभावावच्छिन्नो घटो गन्धवान् पृथिवीत्वात् इत्यत्र गन्धवत्त्वव्याप्यपृथिवीत्ववानयमिति परामर्शाभावदशायां गन्धाभावरूपबाधाज्ञानस्यानुमितिप्रतिबन्धकत्वाभावात् / यावत् परामर्श एवोक्तरूपो नावतीर्णस्तावत्पर्यन्तं कस्यानुमितिप्रतिबन्धकत्वमिति बाधस्यापि हेत्वाभासत्वं न स्यात् अनुमितिप्रतिबन्धकत्वाभावात् / यदि चोक्तरूपपरामर्श विद्यमानेऽनुमितिप्रतिबन्धकत्वकल्पनात् बाधस्य हेत्वाभासत्वं तदा साध्याभावव्याप्यज्ञानस्यापि विरोधिपरामर्शा(श)दशायामनुमितिप्रतिबन्धकत्वकल्पनात् तस्यापि वह्रिव्याप्यधूमवत्त्वस्य वढ्यभावानुमितौ सत्प्रतिपक्षत्वं स्यादेवेति तुल्यमित्यर्थः / ननु साध्याभावव्याप्यज्ञानस्य भ्रमत्वात् तद्विषयः कथं हेत्वाभासः स्यात् इत्यत आह - एवं चेति टीका। तथा च यदंशे साध्याभावव्याप्यज्ञानस्य प्रमात्वं तद्विषयस्य वस्तुभासत्वम् / यदंशे भ्रमत्वं तदंशे वस्तुसत्हेत्वाभासत्वं नास्ति। तथाहि प्रथमम् अयमेव हेतुर्यथा अयं वन्यभाववान् पाषाणवत्त्वात् पश्चात् पर्वतो वह्निमान् धूमात्, उभयगोचरसमूहालम्बनानन्तरं वयभावव्याप्यपाषाणवत्त्ववान् अयम् वह्निव्याप्यधूमवान् अयम् इति परामर्शद्वयं समूहालम्बनरूपम्, एतस्य यदंशे
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |