Page Text
________________ निगमननिरूपणम् 395 वक्तव्यम् / तथा च प्रागुक्तो यस्तस्मादित्यस्यानन्वयः स तदवस्थ एवेत्याभासार्थः / अत्र तस्मादिति मूलकृता यदुक्तं वह्निना साकं तस्मादित्यस्य हेत्वन्वये जाते सति तद्बलादेव हेत्वनाकाक्षितत्वलक्षणं सिद्धत्वज्ञानं जायते इति यथाश्रुतं मूलमयुक्तम् / यद्यपि हेत्वनाकाङ्कितत्वलक्षणं सिद्धत्वज्ञानं तथापि तेन साक्षान्न बाधविरहो द्योत्यते / तेन जातमपि हेत्वनाकाक्षितत्वलक्षणं सिद्धत्वज्ञानमबाधितत्वज्ञानं विना व्यर्थमेवेति / तथा चेदं निगमनस्य प्रयोजनमित्याह - तथापीति टीका / निगमनेनाबाधितत्वमेतादृशं बोध्यते [200 A] | कथमेकवारं पर्वतो वह्रिमानिति प्रतिज्ञया पक्षसाध्यविषयाकज्ञाने] पर्वतवह्निविषयकज्ञाने जातेऽपि पुनस्तस्मात् तथा इदं निगमनवाक्यं किमर्थम् ?, पक्षे साध्यस्य पुनर्वचनं किमर्थम् ? तथा चायमनुवादो व्यर्थः सन् किञ्चिदिष्टं ज्ञापयति / तद् ज्ञापनं यथा अनुवादस्य प्रयोजने प्रयोजनजिज्ञासायां पारिशेष्यात्प्रयोजनान्तरस्यान्यस्यासम्भवात्, व्याप्तिपक्षधर्मादी[ना]मुदाहरणोपनयाभ्यांप्रतिपादितत्वात्, बाधादिविधूननमेव प्रयोजनं निगमनस्येत्यवसीयते / कुत इत्यत आह - तथैव व्युत्पत्तेरिति टीका / व्युत्पत्तिमेव विवृणोति - उपसंहारस्येति टीका / तथा चोपसंहारस्य तस्मात् तथेतिरूपस्यायमेव महिमा यद् विपरीतशङ्काविनिवर्तनं प्रसिद्धं सिद्धं चेत्यर्थः / बाधाभाव एव प्रसिद्ध इत्येवास्य महिमा इत्यर्थः। इह केचित् यथा तस्मादिति सर्वनाम्ना हेतोः परामर्शः पूर्वोक्ताशेषरूपलाभाय तथा साध्यांशस्यापि तथेति सर्वनाम्ना सिद्धस्थल इव विरोधादिवारणाय युक्त इत्याहुः / तन्न। तथेति स्वरूपे प्रकारे सादृश्ये वा। आद्ये तथा चायमिति प्रक्रमात् तथेति हेतुमानित्यर्थ: स्यात् तथा चानन्वयः, न हि हेतुमत्त्वादेव हेतुमत्त्वमित्यन्वितम् / न द्वितीयः, सामान्येन पक्षस्यापिअन्वयव्याप्तौप्रवेशात् तत्प्रकारान्वयस्तत्रैवेत्यनन्वयात्, अत एव न तृतीयोऽपि, अभेदानुमाने चान्वयिनि तस्मात् तथेति सादृश्याभावात् बहूनां च प्रक्रमे विशेष्यानन्वयात्, वादिवाक्ये च योग्यतान्वयेऽतिप्रसङ्गात् तस्मादित्यत्र तु विभक्त्यर्थानन्वयादेव नियमः तस्मादनित्य इत्यभिधाने विशिष्य सिद्धतावगम्यते पूर्व साध्यतयोक्तस्य समर्थहेतुसम्बन्धेन पुनरुत्कीर्तनात् अन्यथा वैयर्थ्यात् / संशयप्रयोजनादयस्त्ववयवलक्षणाभावादेव नावयवाः किन्तु न्यायाङ्गतयोपयुज्यन्त इति नाधिक्यम्, कण्टकोद्धारस्य च न सार्वत्रिकत्वं समयविशेषोपयोगित्वादिति। ' अथ मूलव्याख्या / इह केचिदिति मूलम् / केचिद् वदन्ति - तस्मात् तथेति प्राचीनानां मते निगमनम्,
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |