Page Text
________________ उपनयनिरूपणम् 385 परामर्शस्य व्याप्तिपक्षधर्मतावगाहिनोऽवयवान्तरादलाभात् / ननु मास्तु अवयवान्तरादलाभस्ततः किमित्यत आह - तदनभ्युपगमे इति मूलम् / यदि अवयवान्तरात् परामर्शस्य लाभो न भवत्येव उपनयोऽपि चेत् न स्वीक्रियते तदा पक्षधर्मताया अलाभादनुमितिर्न स्यादेव। अत्र शङ्कते - न चेति मूलम् / तथा च हेतुवचनादेव पक्षधर्मताया लाभ इत्यर्थः / समाधत्ते - तस्येति मूलम् / न हि हेतुवाक्येन पक्षधर्मता प्रतिपाद्यते / तस्य हेत्ववयवस्य को हेतुरित्याकाङ्क्षायां स्वरूपमात्रोपस्थापकत्वात् न पक्षधर्मतोपस्थापकत्वमिति भावः / एतदेवाह - अतदिति / हेतोः पक्षधर्मतापरत्वाभावादित्यर्थः / अत्राशङ्कते - वादिवाक्येति मूलम् / तथा चाप्तोक्तं यद्वारमितिपदमन्वयबोधमलभमानं सत् पिधानरूपोऽर्थ आक्षिप्यतेएवमुदाहरणवाक्या व्याप्तिर्लब्धा पक्षधर्मतां विना व्याप्तिमत्तया ज्ञायमानमपि व्याप्यं कथं साध्यं साध्येत् इत्यनुपपत्तिसहकृताद् वादिवाक्यादेव क्षेपो भविष्यति किमर्थमुपनय इत्याशङ्कार्थः / समाधत्ते - तदर्थस्येति मूलम् / कदाचिद् आप्तवाक्यादाक्षेपो जायते। तत्र चाप्रामाण्यशङ्काया अभावात् / अयं वादी अनुमानकर्ता स तु परस्यानाप्तः तद्वाक्यस्यानाप्तत्वेनाप्रामाण्यशङ्काकवलितत्वेन कथं तस्माद् वादिवाक्यादाक्षेपो भविष्यति / तथा विपक्षे / यदि वादिवाक्यादाक्षेपस्तदेतिरूपे प्रतिज्ञावाक्यादेव हेतोर्व्याप्तिपक्षधर्मत्वयोश्च लाभेऽवयवान्तरविलोपप्रसङ्गात् / पुनराशङ्कते - * प्रतिपाद्येति मूलम् / व्याप्तिपक्षधर्मताज्ञानमनुमितिजनकत्वेन [न] ज्ञातं येन स वादेऽर्ह एव न भवति / तेन व्याप्तिपक्षधर्मताज्ञानमनुमितिजनकमिति यो जानाति स एव वादेऽर्ह इति कृत्वा यः प्रतिपाद्यो वादी तस्य स्वत एव पक्षधर्मताज्ञानं भविष्यति किमुपनयेनेत्याशङ्कार्थः / समाधत्ते - तेषामिति मूलम् / व्युत्पन्नवादिना कदाचित् पक्षधर्मता स्वत एव बुध्यते, अव्युत्पन्नेन तु पक्षधर्मता बोद्धुं न शक्यत इति कृत्वा उपनयोऽवश्यमङ्गीकर्तव्यः इत्यर्थः / ननु अव्युत्पन्नेन सह - येन पक्षधर्मता न ज्ञाता तेन सह - [194 B] विवाद एव नास्ति किन्तु व्युत्पन्नेनैव, तेन चाक्षेपः' कर्तुं शक्यत एवेत्यत आह - प्रतिपादकेनेति मूलम् / तथा च प्रतिपादकेन यावन्त्यनुमित्यङ्गानि वर्तन्ते तावन्ति सर्वाणि प्रदर्शनीयान्येव पक्षधर्मताज्ञानस्यानुमित्यङ्गत्वात् / अतः प्रतिपादकव्यापारत्वात् प्रतिपादकेनावश्यमुपनयो वक्तव्य एव / यदि चाक्षेपादेव पक्षधर्मतायाः लाभो भविष्यति किमर्थमुपनय इति तदा व्याप्त्यादेरप्याक्षेपाद् उदाहरणमपि व्यर्थं स्यादित्यर्थः / इत्यत आह - अन्यथेति मूलम् / अवयवान्तरेति मूलम् / उदाहरणाद्यवयवान्तरेऽपि आक्षेपाद् व्याप्तिलाभे वैयर्थ्यं स्यादिति भावः / उपनयग्रन्थमूलार्थः समाप्तः / अथोपनयग्रन्थे टीका यथा / ननु उपनयवाक्यात् जायमानं ज्ञानं तृतीयलिङ्गपरामर्श एव न भवति / तृतीयलिङ्गपरामर्शस्य मानसज्ञानोत्तरकालीनत्वादित्यत आह - अनुमितिकरणेति / तथा चानुमितिकरणं यो 1. पक्षधर्मतायाः / प्रतौ टिप्पणी।
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |