Page Text
________________ 372 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका प्रतीतिप्रसङ्गवारणाय अयमर्थः।वीप्सितशब्दश्रवणेन व्यभिचारिसाधारणो यःसाध्यसम्बन्धोधूमाभावववृत्तित्वं वह्नः वह्नयभावववृत्तित्वं रासभादेस्तव्यावृत्तो रासभादिव्यावृत्तो धूमादिमात्रनिष्ठ एवम्भूतो यः सम्बन्धः स वीप्सितशब्दश्रवणेन प्रतीयते / यथा वन्यभाववति रासभादिवर्तते परं धूमस्तत्र नास्तीति रूपः प्रतीयते इति भावः / एतदेवाह - तेनेति टीका / वीप्सितशब्देन यत्पदद्वयेन यावत्साधनाधिकरणोपस्थितौ तत्र साध्यवत्त्वविधानात् यावत्साधनाश्रयाश्रितं यद्वह्नित्वद्वारकसम्बन्धेन यत् साध्यम् / ननु यावत्साधनाश्रयेषु किमपि साध्यं नास्ति। यथा महानसीयवह्निः सर्वधूमवत्सु नास्तीति कथमियं व्याप्तिरिति चेन्न / यद्यपि सर्वसाधनवत्सु एकं साध्यं संयोगसम्बन्धेन नास्ति तथापि वह्नित्वद्वारकसम्बन्धेन सर्वाणि साध्यानि सर्वसाधनवत्सु वर्तन्ते / तथा च महानसीयवह्निः सर्वसाधनवस्तु वह्नित्वद्वारा वर्तते / यथा घटत्वं द्रव्यत्वद्वारकसम्बन्धेन सकलद्रव्यमात्रवृत्ति भवति, घटत्वस्य द्रव्यत्वस्य च सम्बन्धो वर्तते, द्रव्यत्वस्य सकलद्रव्यैः सह सम्बन्धो वर्तते इति कृत्वा घटत्वं द्रव्यत्वद्वारकसम्बन्धेन सकलद्रव्यमात्रवृत्ति भवत्येव, तथा महानसीयवहृर्वह्रित्वेन सह सम्बन्धो वर्तते, वह्नित्वस्य च स्वाश्रयव्यक्तिषु वह्रिषु सम्बन्धस्तिष्ठति, वह्निभिः सह सर्वासां धूमव्यक्तीनां सम्बन्धस्तिष्ठतीति वह्नित्वद्वारकसम्बन्धेनाशेषसाधनाश्रयाश्रितसाध्यसम्बन्धो व्याप्तिरिति व्याप्तिर्गृह्यते / अत्र चिन्त्यमाह - ग्रन्थकृदिति टीका / ग्रन्थकृदभिमता या व्याप्तिर्हेतुसमानाधिकरणात्यन्ताभावप्रतियोगितानवच्छेदकावच्छिन्नसाध्यसामानाधिकरण्यरूपाव्याप्तिःसावीप्सया ग्रहीतुंन शक्यतेवीप्सावाक्यात् हेतुसमानाधिकरणात्यन्ताभावस्य तत्प्रतियोगित्वस्य च तदनवच्छेदकत्वादेरुपस्थापनाभावात् / तथा च विवक्षितविशिष्टसामानाधिकरण्यरूपा या व्याप्तिः सा वीप्सया प्रदर्शयितुं न शक्यते इति कृत्वा ग्रन्थकृद्व्याप्तिपक्षे वीप्साप्रदर्शन किमर्थमिति चिन्त्यार्थः / ननु ग्रन्थकृद्व्याप्तिपक्षेऽपि व्यभिचारज्ञानवारणाय वीप्साऽवश्यं वक्तव्या। तथा च वीप्सयासकलसाधनाधिकरणेषुसाध्यवत्त्वबोधनात्व्यभिचारशङ्काशून्यसहचारदर्शनात् भवतिमानसोव्याप्तिग्रहो मनसा व्यभिचारशङ्कानिवृत्तौ व्याप्तिग्रहो भवति इत्याशङ्कार्थः / समाधत्ते - यदीति टीका / यदि उदाहरणेन व्यभिचारज्ञानविरोधिज्ञानं चेदुत्पाद्यते तर्हि साक्षादुदाहरणेन व्याप्तिज्ञानमपि कुतो न जननीयम् ? तथाहि ययैवोदाहरणरूपया सामर या व्यभिचारज्ञानविरोधिज्ञानं [187 B] जननीयं तयैव सामग्र या व्याप्तिज्ञानमपि जन्यताम् - सामग्री चोदाहरणरूपा - युक्तेस्तुल्यत्वात्। यदि चात्यन्ताभावप्रतियोगित्वादयः पदार्था उदाहरणवाक्यान्नोपस्थितास्तर्हि व्यभिचारज्ञानविरोधिज्ञानमपि कथमुपस्थितं स्यात्। व्यभिचारस्तु हेतोः साध्यात्यन्ताभावववृत्तित्वम्, तन्निवर्तकं तु साध्यात्यन्ताभाववदवृत्तित्वज्ञानमेव / न चोदाहरणवाक्येन साध्यात्यन्ताभाववदवृत्तित्वमुपस्थापयितुं शक्यते वीप्सापदार्थत्वाभावात् तस्य / अपदार्थत्वेऽपि यदि उदाहरणवाक्येन साध्यात्यन्ताभाववदवृत्तित्वमुपस्थाप्यते तर्हि हेतुसमानाधिकरणात्यन्ताभावेत्यादिरूपा व्याप्तिः कुतो
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |