Page Text
________________ हेतुनिरूपणम् 363 ताभिधानमिति टीका / व्यर्थविशेष(ष्य)त्वादिति टीका / एतदेव विवृणोति - धूममात्रेति टीका / धूममात्रस्यैव व्याप्यत्वेन तत्सम्बन्धस्य गुरुत्वात् / यथा धूमात् इत्यस्यैव व्याप्यत्वसम्भवे नीलधूमस्य गुरुत्वेन व्याप्यत्वं नास्ति तद्वत् धूमस्यैव व्याप्यत्वेन धूमसम्बन्धस्य व्याप्यत्वे गौरवमित्यर्थः / धूमवत्त्वात् इत्यस्य कोऽर्थः ? धूमसम्बन्धात्। अत्र सम्बन्धो विशेष्यः, धूमो विशेषणम्, इति विशेष्यं व्यर्थम् / केचित् तु इत्यनेनोक्तं मतं दूषयति - तन्नेति टीका / धूमवदिति टीका / तथा च यथा धूमो व्याप्यः तथा धूमसम्बन्धस्यापि वह्रिव्याप्यत्वमस्ति। यथा आलोको वह्रिव्याप्यस्तद्वत् धूमधूमसम्बन्धयोरपि वहिव्याप्यत्वात् व्यर्थविशेष्यत्वं नास्ति। कथं नास्तीत्यत आह - सामानाधिकरणे(ण्ये)ति टीका। यत्र एकस्मिन् धर्मिणि हेतौ विशेष्ये लघुगुरुधर्मद्वयसमावेशे लघुधर्मपुरस्कारेणैव व्याप्तिः, न तुगुरुधर्मपुरस्कारेण व्याप्तिः, यथा पर्वतो वह्रिमान्धूमाभावाभावात् इति अत्र एकस्मिन्नेवधूमे धूमत्वमपि वर्तते धूमाभावाभावत्वमपि वर्तते, तत्रधूमत्वमेव लघुधर्मः, तदवच्छेदकपुरस्कारेणैव व्याप्तिर्न तु धूमाभावाभावपुरस्कारेण गौरवात् / यत्र तु एकस्मिन् धर्मिणि अवच्छेदकद्वयसमावेशो नास्ति तत्र व्यर्थविशषेष्यत्वं नास्ति, यथा धूमात् धूमप्रागभावात् इति अत्र धूमत्वं धूमप्रागभावत्वं च एकस्मिन् धर्मिणि विद्यमानं न भवति / तथा च धूमत्वपुरस्कारेण धूमनिष्ठा व्याप्तिर्यद्यपि ग्रहीतुं शक्यते तथापि धूमप्रागभावनिष्ठा व्याप्तिधूमत्वेन ग्रहीतुं न शक्यते धूमत्वस्य धूमप्रागभावावृत्तित्वात्। तथा च धूमप्रागभावनिष्ठा व्याप्तिः प्रागभावपदव्यतिरेकेण ग्रहीतुं न शक्यते / ततो यथा प्रागभावपदं सार्थकं व्यर्थविशेष्यत्वं नास्ति तद्वत् धूमसम्बन्धनिष्ठा व्याप्तिः सा धूमत्वेन ग्रहीतुं न शक्यते इति कृत्वा धूमसम्बन्धेनैव ग्रहीतुं शक्यते तेन व्यर्थविशेष्यत्वं नास्ति / एतदेवाह - अन्यतरलाघवस्येति टीका / धर्मद्वयसमावेशेऽन्यतरलाघवमित्यर्थः / तद्बीजत्वादिति टीका / व्यर्थविशेष्यत्वबीजत्वादित्यर्थः / अत्र शङ्कते - न चैवमिति टीका / तथा च त्वया यदुक्तम् अनाकाङ्क्षिताभिधाने निग्रहादिति तदपि न युक्तम् / कुतः ? अनाकाङ्किताभिधानं न भवति यतः पक्षधर्मताप्रतिपादनार्थं मतुप्प्रयोगः क्रियते तदा अनाकाङ्क्षिताभिधानेऽर्थान्तरं भवति, किन्तु पक्षधर्मताप्रतिपादनार्थं मतुप्प्रयोमो न कृतः किन्तुधूमवत्धूमसम्बन्धोऽपि हेतुरिति तद्बोधनार्थं मया मतुप्प्रयोगः कृतः, तथा चनार्थान्तरं धूमसम्बन्धस्यापि हेतुत्वात् / तथा चानाकाङ्क्षिताभिधानं नास्ति, तदभावात् व्यर्थविशेष्यत्वं नास्तीति तवापि दोषस्तद्व्याख्याने तदवस्थ एव / एतदेवाह - विशिष्टेति / धूमविशिष्टः सम्बन्धो हेतुरित्यर्थः / तथा च पक्षधर्मताप्रतिपादनं नास्ति किन्तु धूमवत् धूमसम्बन्धो यो हेतुस्तत्प्रतिपादनमेवेति नानाकाङ्क्षिताभिधानमिति परेण धूमवत्त्वादिति प्रयोगवादिना समाधानकरणसम्भवादित्याशङ्कार्थः / परिहरति - उदाहरणेति। तथा च यदि धूमसम्बन्धरूपहेतुप्रतिपादनार्थं मतुप्प्रयोगस्तदा यत्र यत्र धूमसम्बन्धस्तत्र वह्रिरित्युदाहरणं स्यात् [183A] एवं धूमसम्बन्धवान् अयमित्युपनयः स्यात् तथा चोदाहरणोपनयाभ्यामेवं निर्णीयते धूम एव हेतुर्न तु धूमसम्बन्ध
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |