Page Text
________________ 354 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका टीका। अवयवेनेति टीका / यावतः(न्तः) पञ्चावयवाः तैरेकमनुमितिजनकं किञ्चिद् ज्ञानमुत्पादनीयम् तथा च धूमादिति हेतुवाक्येनानुमितिजनकं ज्ञानमुत्पादनीयम् / अनुमितिजनकं च ज्ञानं धूमज्ञानमेव न तु धूमज्ञानज्ञानं धूमज्ञानज्ञानस्यानुमित्यजनकत्वात् / ननु तर्हि धूमस्य वह्नयनुमितिं प्रत्यजनकत्वात् पञ्चम्युपस्थापितहेतुत्वस्य धूमेऽन्वयो न स्यात् इत्यत आह - तस्मादिति टीका / धूमस्य लिङ्गस्यानुमित्यजनकतापक्षेऽपीति टीका। अपिशब्देन प्राचां मते अनुमितित्वावच्छिन्नं प्रति लिङ्गमेव करणं तस्य ज्ञानं च न व्यापार इति मते लिङ्गे पञ्चम्यर्थो हेतुत्वमप्युपपद्यत एव। मास्तु वा लिङ्गस्य कारणत्वम् अतीतादौ व्यभिचारात्, तथापि पञ्चम्यर्थः कारणत्वं न भवत्येव किन्तुधूमादितिपदंधूमेशक्तमेव न तुधूमज्ञाने, धूमज्ञाने लाक्षणिकम्।पञ्चम्यर्थस्तु अनुमितिजनकज्ञानविषयत्वलक्षणः स चधूमो (मे)ऽन्वितो भविष्यत्येवेति।धूमादितिपदं धूमे शक्तमेव नतु लाक्षणिकम्।प्रयोजकत्वमात्रे वा पञ्चमी / अनुमितिजनकज्ञानं धूमज्ञानम्, धूमज्ञानस्य पूर्वानुभवद्वारा धूमः कारणम्, धूमेन धूमानुभव उत्पादितः, तेन पूर्वानुभवेनधूमेधूमपदस्य शक्तिग्रह उत्पादितः, तेन सङ्केतग्रहेणधूमपदात्धूमस्मरणमुत्पादितम्, तदेव धूमज्ञानमिति कृत्वा धूमो वह्रिज्ञानं प्रति प्रयोजको भवत्येव, तथा च धूमपदं धूमे शक्तमेव, प्रयोजकत्वे च पञ्चमीति किमर्थं धूमज्ञाने लक्षणा इत्युपाध्यायमतं मूलोपरि दूषकम् / अत्र मिश्रमतमाह - अत्र वदन्तीति / यदि त्वयोच्यते युगपद्वृत्तिद्वयविरोधभयात्धूमपदेनधूमज्ञानमेवोपस्थितं न तु धूमः तदा पाकात्र रक्तम् इत्यनन्वित स्यात् रक्तपदस्य [177 B] रक्तरूपविशिष्टद्रव्यवाचकत्वात्, तदा रक्तपदस्य रूपे शक्तत्वात् / यदि च रक्तपदेन रक्तं द्रव्यमुपस्थितं तदा द्रव्ये पाकस्य हेतुत्वासम्भवात् पाकादिति पञ्चमी अनन्विता स्यात्। पाकेन तुरक्तं रूपमेव जन्यते / न चैवं रक्तपदेन रूपमेवोपस्थाप्यते न तु द्रव्यं तर्हि कमानयामीति प्रश्ने पाकाद् रक्तं तमानय इत्युत्तरात् द्रव्यस्यैवानयनात् रूपे आनयनासम्भवात् / पाकाद् रक्तमित्यनन्वितं वाक्यं स्यात् / रक्तरूपस्यानुपस्थितत्वात् पाकादितिहेत्वन्वयो नस्यादित्यर्थः। लक्षणया एतदेवाह-वृत्तिद्वयेतिटीका।तथा चरक्तपदेन द्रव्यमुपस्थापितम्, शक्त्या चरूपस्योपस्थितिर्न भवति, युगपट्टत्तिद्वयविरोधात्। अनुपस्थितेच तस्मिन्पाकादितिपञ्चम्यर्थहेतुत्वान्वयो न स्यात् / ननु रक्तपदं रूपे शक्तमेवेत्यत आह --अभेदेति टीका। तथा च यथा नीलो घट इत्यत्र नीलपदं नीलवदभिन्ने उपचरितं तथा रक्तपदमपि द्रव्ये उपचरितमित्यर्थः / अपिशब्देन उपचाराभावेऽपि लुप्तमतुपा द्रव्यस्यैव बोधनात् इति भावः / तथा च रक्तमित्यत्र लक्षणया द्रव्यस्य बोधनात् / पाकस्य द्रव्ये हेतुत्वान्वयासम्भवात् पाकादित्यनन्वितं स्यादिति भावः / ननु रक्तविशिष्टस्य द्रव्यस्योपस्थापनात् विशेषणत्वेनोपस्थिते रक्तरूपे पाकस्य हेतुत्वान्वयो भविष्यतीत्यत आह - निराकाङ्गत्वादिति टीका / रूपं तु द्रव्यान्वयेनैव निराकाङ्क्षम्, रूपे आकाङ्क्षा नास्तीति अनन्वयस्तदवस्थ एवेत्यर्थः / 'प्रतिबन्द्या समाधत्ते - यदि चेति टीका / यदि रूपस्य 1. यथा पाकादित्यत्रान्वयस्तथाऽत्रापीति प्रतिबन्दी। प्रतौ टिप्पणी।
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |