Page Text
________________ 338 __तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका मध्यस्थनियोगादेवप्रतिज्ञावाक्यात् साध्योपस्थितिविना नहेत्वन्वयो भविष्यतीत्यतो हेत्वन्वयार्थं प्रतिज्ञावाक्यात् साध्योपस्थितिरवश्यं वक्तव्येति ये वदन्ति तन्मतमाह - अन्ये त्विति मूलम् / तथा च मध्यस्थस्य कीदृशो नियोगः ? त्वं प्रमाणमत्र वद इत्येतावन्मात्रं न नियोगः, किन्तु शब्दानित्यत्वे प्रमाणं वद इत्येतादृशो नियोगः। तथा च साध्यविशिष्टे पक्षे प्रमाणं वद इति तेन [168 B] शब्दानित्यत्वविशिष्टे प्रमाणे मध्यस्थस्य प्रश्नः / यदि विशिष्टेऽनुयोगस्तदा विशिष्टमभिधेयम्। यदि विशेषणमनभिहितं तदा केवलं विशेष्यप्रमाणम्, तन्मात्राभिधानेन कथं विशिष्टाभिधानस्यात्। तथा चविशेषणं यत् शब्दानित्यत्वरूपंतदप्यभिधेयम्।तथा चय विशेषणस्याभिधानं स्यै(तदे)व प्रतिज्ञा इत्यर्थः / अयमर्थः / यदि प्रतिज्ञा न स्वीक्रियते तदा मध्यस्थनियोगानुरोधेन यदभिधानं तदेव न स्यादित्यवश्यं प्रतिज्ञास्वीकारः इति / अत्राशङ्कते - न चेति मूलम् / तथा च शब्दानित्यत्वे प्रमाणं वद इत्येतादृशो मध्यस्थस्य नियोगो नास्ति किन्तु वस्तुगत्या यत् साध्यं तत्र प्रमाणं वद इति मध्यस्थनियोगः / तथा च यत्र वादिनोर्विवादस्तत्र किं वस्तु किमवस्तु इति वस्तुविवेकाभावात् वस्तुतो यत् साध्यं तत्र प्रमाणं वद इति मध्यस्थस्य नियोग एव न सम्भवति यतस्तस्य मध्यास्थास्य एकस्य वस्तुत्वनिश्चयो नास्ति। उपसंहरति - तस्मादिति मूलम् / साध्यस्याभिधानं पर्वतो वह्निमान् इति साध्यशब्दप्रयोगो यदि न क्रियते तदा हेतोराकाङ्क्षव नास्तीति हेतोरन्वयबोधकत्वमेव न स्यात्, इति प्रतिज्ञापि साधनाङ्गं न्यायाङ्गमिति प्रतिज्ञारूपोऽवयवः सिद्ध इत्यर्थः। अथ टीका / ननु निगमनस्य परामर्शहेतुत्वेऽपि अनुमित्यपेक्षया वह्निव्याप्यो धूमोऽपि भासते, तस्मादित्यनेनेत्यधिकविषयत्वात् तत्रोत्तरदलेनानुमित्यन्यूनानतिरिक्तदलेनैव निगमने नातिव्याप्तिः, अतो निगमनं च न परामर्शहेतुरिति ग्रन्थो व्यर्थ इत्यत आह - चकार इति टीका / अप्यर्थ इति / तथा चानुमित्यन्यूनानतिरिक्तेत्यत्रानतिरिक्तपदेनैव निगमनेऽतिव्याप्तिर्निराकृता तथापि पूर्वदलेनापि निगमनेऽतिव्याप्तिनिरासः / अयं भावः - यथा निगमनेऽतिव्याप्तिरुत्तरदलेन वार्यते तथा पूर्वदलेनापि वार्यते इत्याहुः - निगमनमिति टीका / एतदेवाह - तथाच सत्यन्तेनापीति। तथा चोद्देश्यानुमितीत्यादि सत्यन्तेनापि निगमनेऽतिव्याप्तिर्निरस्ता। ननु निगमनस्यापि परामर्शहेतुत्वमस्त्येव अन्यथाऽवयवलक्षणम् अनुमितिचरमकारणलिङ्गपरामर्शप्रयोजकशाब्दज्ञानजनकत्वरूपं न स्यात् / तव मते निगमनस्य परामर्शहेतुत्वाभावादित्याशङ्क्याह - न चैतदिति टीका / एतत् निगमनस्य परामर्शहेतुत्वमसिद्धमिति न च वाच्यम् / अत्र प्रतिज्ञालक्षणेऽनुमितिहेतुत्वं यत् परामर्शहेतुत्वमुक्तम्, सकीदृशः परामर्शः ? उपनयजन्यो विवक्षितो यथा वह्निव्याप्यधूमवांश्चायमिति / तथा चोपनयजन्यपरामर्श प्रति प्रतिज्ञाहेतूदाहरणोपनयानां कारणत्वं वर्तते परं निगमनस्य कारणत्वं नास्ति / कुत इत्यत आह - तथा चेति टीका। निगमनस्य उदीच्यत्वेन प्रतिज्ञादिचतुष्टयानन्तरोत्पत्तिकत्वेन निगमनस्य न कारणता उपनयजन्यपरामर्श
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |