Page Text
________________ अर्थापत्तिनिरूपणम् 301 प्रतीतौ वा किमर्थापत्त्या, अर्थापत्तित एव तत्प्रतीतावन्योन्याश्रयः, तदुक्तं यतोऽन्यत्वं तत्सिद्धेरग्रे तदसिद्धेरिति / नान्त्यः / अन्यदीयबहिःसत्त्वज्ञानं विनानुपपत्त्यभावात् बहिःसत्त्वमात्रसिद्धावपि देवदत्तबहिःसत्त्वासिद्धेश्चेति चेत् / न / सामान्येन हि विनानुपपत्तिज्ञानं कारणंसामान्याकारेण विशेषज्ञानंफलम्, तथाहि जीविनो बहिःसत्त्वं विना गृहासत्त्वमनुपपन्नमिति ज्ञानं यस्य गृहासत्त्वमनुपपन्नं तत्र बहिःसत्त्वं कल्पयति नान्यत्र देवदत्तश्च तथेति सिद्धे देवदत्ते बहिःसत्त्वं कल्प्यत इति देवदत्तबहिःसत्त्वं पर्यवस्यति, न तु तेन रूपेण कल्पना न वा तेन विनानुपपत्तिज्ञानं कारणम्, यथा वह्निमात्रव्याप्तात् धूमात् पर्वते वह्रिसिद्धिरेव पर्वतीयवह्रिसिद्धिर्न तु पर्वतीयत्वेनैव धूमात् तत्सिद्धिः तेन रूपेण व्यापकत्वाग्रहात् / शङ्कते - नन्विति। अनुपपत्तिं विकल्प्य दूषयति - किमिति। किं गृहासत्त्वमनुपपन्नं देवदत्तबहिःसत्त्वं विना उत बहिःसत्त्वमात्रं विना। प्रथममिति।अनुपपत्तिज्ञानात्पूर्वं देवदत्तबहिःसत्त्वज्ञानं नास्ति, यदि च तद्ज्ञानं वर्तते तदाऽर्थापत्तिनिरर्थिकेत्यर्थः / न चानुपपत्तेरेव बहिःसत्त्वज्ञाने जाते सतिपश्चात् बहिःसत्त्वं विनागृहासत्त्वमनुपपन्नमिति ज्ञानमनुपपत्तिज्ञानम्, तस्माच्च बहिःसत्त्वज्ञानमित्याशङ्कयनिराकरोति- अर्थापत्तितएवेति।तथा चान्योन्याश्रयः, यथा बहिःसत्त्वज्ञानादनुपपत्तिज्ञानम् अनुपपत्तिज्ञानाच्च बहिःसत्त्वज्ञानमिति। अत्रैव खण्डनसम्मतिमाह - यत: इति / यतो बहिःसत्त्वं विना देवदत्तबहिःसत्त्वं विना इत्यर्थः / अन्यत्वं नाम अनुपपत्तिः / एतावता यतोऽन्य' त्वमित्यस्यार्थो व्याख्यातः / तत्सिद्धेरिति। तत्सिद्धेः बहिःसत्त्वसिद्धेरित्यर्थः / अग्रे प्रथमत इत्यर्थः / तदसिद्धेः जीविनो गृहासत्त्वमनुपपन्नमित्यनुपपत्तेरसिद्धरित्यर्थः / अयं स्पष्टोऽर्थो यथा यतोऽन्यत्वमित्यनेन बहिःसत्त्वज्ञानं विना देवदत्तगृहासत्त्वमनुपपन्नमिति अनुपपत्तिर्न सम्भवति / तथा च बहिःसत्त्वज्ञानं चेत् पूर्वं भवति तदैव बहिःसत्त्वं विना जीविनो गृहासत्त्वमनुपपन्नमिति वक्तुं शक्यते इति यतो स्वत्वस्ये(सत्त्वस्यै)तस्यार्थो जातः / एतादृशानुपपत्तेः पूर्वं तु बहिःसत्त्वज्ञानमेवासिद्धमिति कारणात् तदप्यनुपपत्त्यैव वक्तव्यमिति तत्सिद्धेरित्यस्यार्थः / तथा चानुपपत्त्या बहिःसत्त्वज्ञानं बहिःसत्त्वज्ञानाच्चानुपपत्तिज्ञानमित्यन्योन्याश्रय एवेत्यर्थः / अथ द्वितीयं पक्षं दूषयति - अन्यदीयेति / तथा च अन्यस्य बहिःसत्त्वं विना देवदत्तगृहासत्त्वमनुपपन्नमिति वक्तुं न शक्यते, यतोऽन्यस्य बहिःसत्त्वं विनाऽपि देवदत्तस्यगृहासत्त्वमनुपपन्नमितिनास्त्येव। तथा च बहिःसत्त्वसिद्धावपि देवदत्तबहिःसत्त्वज्ञानं त्वनुमानादेव भविष्यतीति / नन्वित्यारभ्य नैयायिकशङ्का अनुपपत्तिकरणतावादिनं
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |