Page Text
________________ 262 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका कुत इत्यत आह - वन्यभावेति / तथा च यदा पर्वतो वह्निमान् धूमात् इत्यत्र भावरूपो वह्निः साध्यते यत्र वढ्यभावस्तत्रधूमाभाव इति व्यतिरेकव्याप्त्या वह्नयभावव्यापकधूमाभावाभावेन धूमेन वह्नयभावाभावरूपस्य वह्वेरनुमितिसम्भवे विरोधाभावादित्यर्थः / एवं पूर्वोक्तरीत्या यदि सात्मकत्वरूपसाध्यप्रसिद्धिर्जाता तदा यत्र सात्मकत्वाभावस्तत्र प्राणादिमत्त्वाभावो यथा घटे इति व्यतिरेकव्याप्त्या प्राणादिमत्त्वाभावाभावेन सात्मकत्वाभावाभावरूपसात्मकत्वसिद्धौ विरोधो नास्तीत्याह - भावरूपसात्मकत्वादेरिति टीका। ननु तथापि सात्मकत्वरूपसाध्यप्रसिद्ध्यभावे कथं व्यतिरेक्यनुमितिरित्यत आह - इयानेवेति / तथा च यत्र यत्र भावरूपसाध्यस्य[129B]वढ्यादेर्व्यतिरेक्यनुमितिस्तत्र साध्यप्रसिद्धिरङ्गम्, यत्र चाभावरूपस्याप्रामाण्याभावस्य नैरात्म्याभावस्य चव्यतिरेक्यनुमितिस्तत्र साध्यप्रसिद्धिर्नाङ्गमित्यर्थः / अत्रेतिभावरूपसाध्यस्य व्यप्तिरेक्यनुमितावित्यर्थः / योऽभाव इति मूलं व्याचष्टे - यदात्मतयेति टीका / यदात्मतया येन प्रकारेण गृह्यमाणस्य पदार्थस्य व्यापकतया हीनो यो हेत्वभावस्तेन हेत्वभावाभावेन हेतुना तत्प्रकारावच्छिन्नप्रतियोगिकाभाव एव सिद्धयति / कुत इत्यत आह - तेनेति टीका। अन्यथा यथाश्रुते सुखस्य दुःखाभावत्वेन प्रकारेण गृहीतस्य व्यापकतया यत्र हेत्वभावः शरीरित्वाभावो गृहीतस्तदभावेन शरीरित्वेन दुःखाभावाभावो दुःखं तद्विशिष्टानुमितिर्न स्यात् किन्तु सुखानुमितिरेव स्यात् येन सुखं भ्रमेण दुःखाभावत्वेन गृहीतं तत्र दुःखानुमितिर्जायते सा न स्यात् किन्तु सुखानुमितिरेव स्यात् / कथम् ? / यथाश्रुतव्याप्तिनियमस्तत्रापि तिष्ठति / तथाहि यत्पदार्थः सुखं तद्व्यापकतया गृहीतो यः दुःखसामग्रीविशेषविशिष्टशरीरित्वाभावो यत्र यत्रसुखं तत्र तत्र दुःखसामग्रीविशेषविशिष्टशरीरित्वाभावो यथा इन्द्रादौ तथा च तेन शरीरित्वाभावाभावेन विशिष्टशरीरित्वेन सुखाभावानुमितिरेव स्यात् न तु दुःखानुमितिः, वस्तुगत्या दुःखानुमितिस्तेन वर्तते सा न स्यात् / यदा च यदात्मतयेति व्याख्यातं तदा तत्प्रकारतया गृहीतस्य पदार्थस्य व्यापकतया गृहीतो हेत्वभावस्तत्र दुःखाभावाभावस्य दुःखस्यैवानुमितिर्जायते न सुखस्य / एवं च यत्र जलत्वत्वेन रूपेण वह्नयभाव एव गृहीतो यत्र जलत्वं तत्र धूमाभावो यत्प्रकारक एव पदार्थग्रहस्तत्प्रकारिकेव व्याप्तिः तथा च जलत्वत्वेन रूपेण वह्नयभावव्यापकतया गृहीतो यो धूमाभावस्तदभावेन धूमेन या जलत्वाभावत्वप्रकारिकानुमितिर्भवति साऽनुमितिर्न स्यात् वस्तुगत्या च जलत्वत्वेन प्रकारेण गृहीतस्य वढ्यभावस्य व्यापकतया गृहीतो यो धूमाभावो यत्र जलत्वं तत्र धूमाभावः कुतः ?, यतो वह्नयभावस्यैव जलत्वात्मतया गृहीतत्वात्, तत्र या जलत्वाभावानुमितिः सा वर्तत एवेत्यर्थ / अयमर्थः / व्याख्यानबीजमिदमेव / यत्र सुखमेव भ्रमेण दुःखाभावात्मतया गृहीतं सुखे एव दुःखाभावस्य भ्रमो जातस्तद्व्यापकतया गृहीतो यो विशिष्टशरीरित्वाभावो यथाऽयं दुःखवान् विशिष्टशरीरित्वात् यत्र यत्र दुःखाभावस्तत्र दुःखसामग्रीविशिष्टशरीरित्वाभावो यथेन्द्रादौ तथा चएतादृशव्याप्तिज्ञानं यस्य विद्यते तस्य विशिष्टशरीरित्वाभावभावेन विशिष्टशरीरित्वेन या दुःखस्यैवानुमितिर्जायते
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |