Page Text
________________ 220 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका सहान्यतरत्वमित्यत उक्तं जलभेदाधिकरणेति / तथापि पृथिवीतरेति पदं हेतुमध्ये प्रविष्टमेव नास्ति किन्तु साध्यशरीरं भवतीति स्वतन्त्रं हेतौ विशेषणम् / तथा च जलमित्यनुमानं बाधादेव तत्र वर्तते जले जलभेदस्य बाधितत्वात् / कथमनेन सत्प्रतिपक्षत्वमित्याशङ्कार्थः / समाधत्ते - तथापीति टीका / अन्यतरत्वं नाम साध्याधिकरणं च पक्षश्चेति द्वयभिन्नं यत् तद(द्)भिन्नत्वम्। एतच्च न लिङ्गम्, कथमित्यत आह - तस्येति टीका / तथा च पृथिवी इतरेभ्यो भिद्यते पृथिवीतरभेदाधिकरणं च तद्भिन्नभिन्नत्वात् इत्यत्र यदि पृथिवी इतरभेदाधिकरणं तद्भिन्नं तद्भिन्नं यजलादिकं तस्य भेदोऽस्मादनुमानात् पूर्वं सिद्ध एव नास्ति / तथा च हेतुः जलादिभेदघटितः साध्यमपि जलादिभेदर्घाटतं मतम्। सन्दिग्धासिद्ध इति। पूर्वोक्तप्राय एव दोष इति तात्पर्यम्। उपलक्षणमिति / पृथिवी जलं पृथिवीत्वात् इत्यत्र मूलकारेण यत्र जलत्वाभावस्तत्र पृथिवीत्वाभाव इति व्यतिरेकव्याप्तौ घटे व्यभिचारो दत्तः / तत्रोच्यते - अयं व्यभिचारो न भवति। कथम् ? घटादिभिन्नपृथिवीत्वात् इत्येव हेतुः कर्तव्यः,' तदा न व्यभिचार इत्यत आह - उपलक्षणमिति / तथा च घटादिभिन्नपृथिवीत्वं पक्षमात्रवृत्तित्वात् सपक्षो यो जलादिस्ततोऽपि [106 B] व्यावृत्तत्वाच्चासाधारण एवेत्यर्थः इति प्रथमव्यतिरेक्युदाहरणं समाप्तम्। ननु जीवच्छरीरं सात्मकं प्राणादिमत्त्वात् इच्छादिकार्यवत्त्वाद् वेति व्यतिरेकिणि साध्याप्रसिद्धौ कथं व्यतिरेकादिनिरूपणम्, नैरात्म्यं च घटस्यन प्रत्यक्षवेद्यं तस्य तत्रासामर्थ्यात्, नानुमानगम्यं नैरात्म्याप्रतीतावन्वयिनोऽभावात् सात्मकत्वप्रतीति विना व्यतिरेकिणोऽनुपपत्तिः। अथेच्छासमवायिकारणजन्याकार्यत्वात् तच्च समवायिकारणं पृथिव्याद्यष्टद्रव्यभिन्नं पृथिव्यादित्वेबाधकसत्त्वादिति पृथिव्यादिभिन्नात्मसिद्धौ तद्वत्त्वं जीवच्छरीरे साध्यत इति चेत्, यदि सात्मकत्वमात्मसंयोगवत्त्वं तदा घटादौ तदस्तीति ततोहेतुव्यावृत्तावसाधारण्यम्, ज्ञानसमानाधिकरणज्ञानकारणीभूतसंयोगाश्रयकार्यत्वं सात्मकत्वंशरीरात्मसंयोगस्य ज्ञानकारणत्वात् आत्म-मनसोस्तथात्वेऽप्यकार्यत्वादिति चेत् / न / शरीरादन्यत्रासिद्धेः, तत्र प्रसिद्धौ सिद्धसाधनात्। द्वितीयव्यतिरेक्युदाहरणे शङ्कते - नन्विति मूले / जीवदिति / मृतशरीरे बाधवारणाय पक्षविशेषणं जीवदिति / प्राणादीति।आदिपदात् तत्संयोगः।इच्छादीति।इच्छादिकं कार्यं यस्येत्यर्थः।साध्याप्रसिद्धाविति मूलम् / सात्मकत्वं साध्यं जीवच्छरीरात् अन्यत्र(त्रा)प्रसिद्धम्, तथा च कथं व्यतिरेकव्याप्तिग्रहोऽभावग्रहे प्रतियोगिज्ञानापेक्षणात्।व्यतिरेकादि इत्यत्रआदिपदात्सात्मकत्वरूपविशेषणज्ञानाभावेजीवच्छरीरंसात्मकमिति
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |