Page Text
________________ 198 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका साधारणपृथिवीत्वेन रूपेण, द्वितीयस्तु घटभिन्नपृथिवीत्वेन पक्षता / तन्मध्ये आद्ये पक्षे अभेदानुमानवत् पक्षस्यापि दृष्टान्तत्वं यथा अयमेतदभिन्न एतत्त्वात् एतद्वत् सिषाधयिषया इदमनुमानम् / ननु पक्षभिन्नत्वे सति साध्यनिश्चयवत्त्वंसपक्षत्वम्, तच्च घटे नास्ति, अतो घटः कथं सपक्ष इत्यत आह मूले - पक्षान्यत्वे सति। तथा च निश्चितसाध्यवत्त्वमेव सपक्षत्वं न तु पक्षान्यत्वं गौरवादिति भावः। पुनर्व्यतिरेक्यवतारमाशङ्कते - न चेति। . तथा च पूर्वं यत्र घटे साध्यं इतरभेदरूपं गृहीतं पृथिवीत्वं हेतुर्न गृहीतम् तदा साध्यग्रहकाले हेतुग्रहो नास्ति हेतुग्रहकाले साध्यग्रहो नास्ति। तथा चघटे साध्यग्रहकाले हेतुसाध्ययोः सामानाधिकरण्याग्रहेऽन्वयव्याप्त्यनवतारे व्यतिरेक्यवतारो भविष्यतीत्याशङ्कार्थः। हेतोरेवपक्षतावच्छेदकत्वेन घटेपृथिवीत्वग्रहदशायामितरभेदसामानाधिकरण्यग्रहावश्यम्भावादिति चेत्, सत्यम्, अन्वयितुल्यतया व्यतिरेकिणोऽपि सामर्थ्यादन्वयाप्रतिसन्धानदशायां व्यतिरेक्युपन्यासस्यापर्यनुयोज्यत्वात् तदुक्तम्, आस्तां तावदयं सुहृदुपदेशः, केवलव्यतिरेकिलक्षणं तावन्नियूंढम् / अथवा जलादीनां त्रयोदशान्योन्याभावाः त्रयोदशसु प्रसिद्धाः पृथिव्यां साध्यन्ते, अत एवाकाशे व्यतिरेकिणा जलादिमिलितप्रतियोगिकान्योन्याभावाप्रतीतावपि त्रयोदशान्योन्याभावाः साध्या इति नान्वयित्वासाधारण्ये। समाधत्ते - हेतोरेवेति / तथा च पृथिवीत्वं हेतुः पृथिवीत्वमेव पक्षतावच्छेदकम्, तथा च पक्षतावच्छिन्ने पक्षे साध्यग्रहकाले हेतोरवश्यं भासमानत्वात् अन्वयव्याप्तिग्रहो भवत्येवेत्यर्थः / एतदेवाह - इतरभेदेति / इतरभेदः साध्यं पक्षतावच्छेदकरूपो यो हेतुः पृथिवीत्वं तयोः सामानाधिकरण्यग्रहावश्यंभावादित्यर्थः / तेन घटदृष्टान्तेनान्वयित्वं भवत्येवेति भावार्थः / अन्वयेति मूलम् / तथा च यथा अन्वयिनोऽन्वयव्याप्तिद्वारा अनुमितिजनकत्वं तथाव्यतिरेकि(क)व्याप्तिद्वारा व्यतिरेकिणोऽप्यनुमितिजनकत्वमविरुद्धम्। ननु तर्हि व्यतिरेकव्याप्तिज्ञानकाले साध्यप्रसिद्धयनुरोधेनान्वयव्याप्तिस(प्र)तिसन्धानस्यावश्यकत्वात् अन्वय्यवतार एव अस्तु इत्याह मूले - अन्वयाप्रतीति / यदा व्यतिरेकव्याप्तिज्ञानकाले साध्यप्रसिद्धयनुरोधेनान्वयव्याप्तिप्रतिसन्धानं जातं तदा व्यतिरेक्यादरः इत्यर्थः / ननु इदमेवानुपपन्नम्, व्यतिरेकव्याप्तिग्रहकाले साध्यप्रसिद्धयनुरोधेन घटे हेतुसाध्ययोः सामानाधिकरण्यग्रहात्[96B]अन्वयव्याप्तिप्रतिसन्धानमस्त्येवेतिकथमन्वयव्याप्त्यप्रतिसन्धानमित्यत आह - उक्तगत्येति टीका / घटे साध्यप्रसिद्धयनुरोधगत्या इत्यर्थः / तथा च न केवलं साध्यसामानाधिकरण्यमानं व्याप्तिः अपि तु अन्वयाव्यभिचरितसामानाधिकरण्यमात्रम्, ततो घटदृष्टान्ते साध्यप्रसिद्धयनुरोधेन साध्यसामानाधिकरण्यग्रहेऽपि अव्यभिचारांशस्याग्रहणात् नान्वयव्याप्तिप्रतिसन्धानमित्यर्थः /
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |