Page Text
________________ 174 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका तत्र तत्रपृथिवीत्वाभावोव्यापकः, तदभावः पृथिवीत्वंतद्वतीयमितिव्यतिरेकपरामर्शः, तस्मादपि व्यतिरेकानुमितिर्जायते इति विशेषसामग्री सिद्धा / अथेति टीका / अनुमितिमात्रेऽपि व्याप्तिज्ञानं कारणं न भवतीत्याशङ्कते / यद्यपीति टीका।इतरभेदाभावव्यापकः पृथिवीत्वाभावः / पृथिवीत्ववति(ती) अ(इ)यमितिपक्षधर्मता। तथा च व्यापकताज्ञानादेव व्यतिरेक्यनुमितिर्जायताम् व्याप्तिज्ञानं कारणं न भवतीति सा कथमनुमितिमात्रसामग्रीति शङ्कार्थः / समाधत्ते - तथापीति टीका। तस्येति टीका / व्यापकताज्ञानस्येत्यर्थः / व्यतिरेकेति टीका / यत्र यत्र इतरभेदाभावस्तत्र तत्र पृथिवीत्वाभाव इत्यर्थः / तादृशि(शी) व्यतिरेकव्याप्तिः तद्विषयतया / तथा च यत्रापि व्यापकताज्ञानादप्यनुमितिस्तत्रापि व्याप्तिज्ञानत्वेनैव कारणता / युक्तिमाह - अन्वयेति टीका / तथा चान्वयव्याप्तिज्ञानेऽपि व्यापकतायाः प्रविष्टत्वात् तत्रापि व्यापकताज्ञानत्वेनैव कारणत्वमस्तु किमर्थमन्वयव्याप्तिज्ञानस्य कारणत्वम् इति पूर्वपक्षिते तत्रान्वयव्याप्तिज्ञानस्य कारणताया या युक्तिः साऽत्रापि तुल्या। युक्तिस्तु परामर्शग्रन्थे . उक्ता ज्ञेया इत्यर्थः / तथोक्तपर्यन्तं समुदायार्थः / अत्र शङ्कते - नन्विति / अतिप्रसक्तमिति टीका / तथा च वह्निसाध्यकधूमहेतुकव्याप्तिज्ञानात् घटानुमितिः स्यात् यथाकथञ्चिद् व्याप्तिज्ञानस्य तत्रापि सत्त्वात् इत्यतिप्रसङ्ग इत्यर्थः / अतिप्रसङ्गनिवारणार्थं व्याप्तिज्ञाने स्व(स्वे)तिविशेषणं देयम्। तथा चवह्रिसाध्यकंधूमहेतुकं यद्व्याप्तिज्ञानं तद् न धूमसाध्यकवह्निहेतुकं न वा घटसाध्यकं घटव्याप्यहेतुकमिति परिहारः / नन्वेवमननुगमः, क्वचिद् वह्निसाध्यकधूमहेतुकव्याप्तिज्ञानत्वेन कारणता कुत्रचिद् इतरभेदाभावपृथिवीत्वाभावव्याप्तिज्ञानत्वेनेति चेत् / न। व्यभिचारविरोधित्वेन सर्वव्याप्त्यनुगमः कर्तव्यः। सचानुगमः परामर्शेऽपिकर्तुं शक्यते इत्याशङ्कते - एवं चेति टीका / परामर्शद्वयस्येति टीका / व्यतिरेक्यन्वयपरामर्शयोः व्यभिचारज्ञानविरोधित्वेनानुगाम] एव / तथा च परामर्शस्यैवानुमितित्वावच्छिन्नं प्रति कारणत्वं पूर्वोक्तेन रूपेणास्तु। तथा च परामर्शस्य तत्तद्विशेषसामग्रीत्वं यत् तदनुपयुक्तमिति भावः / तादृशपरामर्शत्वरूपसामान्यसामग्र या एव कारणत्वमिति / विरुद्धपर्यन्तं फक्किकार्थः / समाधत्ते - तथापीति टीका / व्यतिरेक्यनुमितौ व्याप्यतावच्छेदकावच्छिन्नाभावविषयत्वं वर्तते / तथा च व्यतिरेक्यनुमित्यन्वयानुमितिरूपफलवैचित्र्यादवश्यं सामग्रीभेदो वाच्यः / ततो व्यतिरेक्यनुमितिरूपफलवैचित्र्यमेतादृशम् - यत्र इतरभेदाभावस्तत्रपृथिवीत्वाभावइति व्याप्तिज्ञाने इतरभेदाभावो व्याप्यः पृथिवीत्वाभावो व्यापकः तथा च व्याप्यतावच्छेदकम् इतरभेदाभावत्वम् तदवच्छिन्नो य इतरभेदाभावस्तदभावो य इतरभेदस्तद्विषयिणी अनुमितिर्जायते / अन्वयानुमितौ तु अन्वयानुमितिरूपफलवैचित्र्यमेतादृशम् - यत्र पृथिवीत्वं तत्रेतरभेदइति, व्यतिरेक्यनुमित्यनन्तरंसाध्यप्रसिद्धौ जा(ज्ञा)तविषयां (या) यत्रानुमितिस्तत्रेतरभेदत्वेन रूपेणेतरभेदा(दो) व्यापकः स एवान्वयानुमितौ विषयो न तु इतरभेदाभावाभावत्वेन / तथा च व्यतिरेक्यनुमितौ इतरभेदाभावाभावत्वेन इतरभेदो विषयः ।सएव व्याप्यतावच्छेदकावच्छिन्नाभावविषयत्वमित्यस्य शब्दस्यार्थः / व्यतिरेकव्याप्तौ तु इतरभेदाभावाभावत्वेन इतरभेदो विषय इत्यनुमितेः वैचित्र्यम् / तथा च कार्यवैचित्र्यात् कारण
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |