Page Text
________________ 146 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका परिशेषपर्यवसितं यदनुमानं तस्यानुमानस्य कारणताग्राहकस्य सत्त्वात् तथा च या क्रिया सा करणजन्या इति अनुमानेन व्याप्तिज्ञानादीनां करणत्वमागतम् / एतेनेति / यदि परामर्शजनकज्ञानत्वेन कारणतोच्यते तदा पक्षतावच्छेदकज्ञानस्यापि करणता स्यादिति केनचिदनिष्टापादनं क्लृप्तं तदुद्धरतीत्यर्थः / पूर्वोक्तं व्यभिचार निरस्यति - न चेति / व्याप्तिज्ञानं परामर्शजनकं न भवति स्मृतिरूपपरामर्शादप्यनुमितिर्जायत इति व्यभिचारः / तजनकेति। स्मृतिजनको योऽनुभवः तदेव तत्र व्याप्तिज्ञानमिति न व्यभिचार इत्यर्थः।नचेति। संस्कारेण व्यवहितः पूर्वानुभवः कथमनुमितिंप्रतिकरणम्? व्यापारा(र)त्वेन व्यवधानात् करणं तत्र(न) सम्भवतीत्याशङ्कार्थः / अनुमितिमिति / वहिव्याप्यधूमवानिति पूर्वानुभवस्याव्यवहितत्वमानयति / अनुभवस्य यदाऽनुमितिं प्रति करणता तदा स्मृतिरूपपरामर्शो व्यापारः, यदा स्मृतिरूपपरामर्शं प्रति करणता तदा संस्कारो व्यापारः, तथा चानुमितिं प्रति यदा पूर्वानुभवस्य करणता तदा संस्कारो व्यापारो न भवति इति भिन्नव्यापाराः / एतदेवाह - संस्कारोऽनुमितिं प्रति कारणं न भवति इत्युपपादयति। न हीति। अयं नियमो नास्ति यावान् व्यापारस्य जनकस्तावान् पुत्रस्यापीति जनक इति।नचेति।व्यापारः परामर्शः तज्जनकतयापूर्वानुभवस्य, सअनुमितिव्यवधायको भविष्यति इति न / चक्षुरिति / व्यभिचारं नयति / पूर्वे चक्षुषः कर्म जातम्, ततः चक्षुर्विषयसंयोगो जातः घटचक्षुःसंयोगो जातः, तदनन्तरं घटसाक्षात्कारः इति / तत्र साक्षात्कारे चक्षुःकर्मणः कारणता साक्षात्कारं प्रति नास्ति, व्यापार संयोगप्रतिकारणताऽस्ति; न चतेन व्यवधानं कारणताप्रतिबन्धकम्, कारणता चसंयोगस्यास्तीति सानप्रतिबध्यते इतिपूर्वोक्तव्यभिचारः।अथ लाघवादाह - परामर्शजनकत्वेनैवास्तु, किंपरामर्शजनकज्ञानत्वेन ? इत्याह - अस्तु वेति / तथा च संस्कारोऽपि अनुमितिकारणमास्ताम् परामर्शजनकत्वेन रूपेणेत्यर्थः / तत्रेति अनुमितौ इत्यर्थः।नचेति।संस्कारश्चेदनुमितिप्रति करणं तदाऽनुमितिरपिस्मृतिरूपा स्यादित्यर्थः। संस्कारेति / तत्रैव स्मृतित्वं यत्र संस्कारत्वेन जनकता, प्रकृते च परामर्शजनकत्वेन करणतायां किमपि बाधकं नास्तीत्यर्थः / अन्यथेति।यदि संस्कारमात्रजन्यत्वेनैवस्मृतित्वं तदायेषां मते लिङ्गमनुमितौ करणं तन्मते संस्कारलिङ्गकानुमितौ अयं ज्ञानवान् संस्कारवत्त्वात् इत्यत्र संस्कारजन्यत्वेन स्मृतित्वं स्यात् / किञ्चेति / संस्कारस्य स्वध्वंसं प्रति प्रतियोगितया कारणत्वेन तत्रापि स्मृतित्वापत्तिरित्यपि ज्ञेयम्। वस्तुत इति। यत्र समानविषयकः संस्कारः करणं तत्रैव स्मृतित्वम् / यथा घटगोचर: संस्कारः तद्विषयैव स्मृतिः, तत्रैव संस्कारजन्यत्वेन स्मृतित्वम् / प्रकृते च परामर्शगोचरः संस्कार अनुमितिगोचरा स्मृतिरिति भिन्नविषयत्वेन नानुमितेः स्मृतित्वमिति भावः / अतएवेति / यतः समानविषयसंस्कारजनकत्वेनैव स्मृतित्वम् अत एव समसमयोत्पत्तिकत्वं बाधकम् / कोऽर्थः ? यदा परामर्शोऽनुभवरूपो जातस्ततः संस्कारोऽपि जायते अनुमितिरपि जायते इति कृत्वा संस्कारस्यानुमित्या समसमयोत्पत्तिकत्वम्, तथा च संस्कारो व्यापारो नभवति अनुमितौ [71 B] एककालोत्पन्नत्वादुभयोरित्यर्थः / अन्यथेति।यदिसमसमयोत्पत्तिकत्वं बाधकंनोच्यते तदा अनुमितेः स्मृतित्वापत्तिरिति उक्तिसम्भवः स्यादित्यर्थः /
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |