Page Text
________________ परामर्शनिरूपणम् 115 व्याप्यत्वानिश्चयेन तदर्थं तद्बोधावश्यकत्वादिति चेत् / न / न हि धूमालोकान्यान्यत्वं धूमान्यान्यत्वं वा व्याप्यावच्छेदकम्, गौरवात् व्यभिचारावारकविशेषणवत्त्वाच्च, किन्तु धूमत्वादिकम्, तच्च तत्र सन्दिग्धमेव / ननु तदन्यान्यद्वह्निव्याप्यमेव व्यभिचाराभावेन व्याप्तिविरहसाधनस्य बाधितत्वात्, पुरुषस्तु तत्र नीलधूमवत्त्वादित्यत्रेवाधिकेन निगृह्यते, न तु व्याप्यत्वासिद्धयेति चेत् / न / तदन्यान्यद्भूमालोकस्वरूपमेव तच्च व्याप्यमिति सत्यम् / नच वस्तुगत्या व्याप्यज्ञानादनुमितिः, अतिप्रसङ्गात्। किन्तु व्याप्यतावच्छेदकप्रकारकज्ञानात्, नच तदन्यान्यत्वंवह्निव्याप्यतावच्छेदकम्, इत्युक्तम्। न चैवंतदन्यान्यत्वाद् वह्निव्याप्यत्वमपि तत्र नानुमेयं व्यर्थविशेषणत्वादिति वाच्यम् / प्रत्यक्षं हि तदन्यान्यत्वविशेषदर्शनाद् व्याप्यत्वज्ञानं जनयति विशेषज्ञान-विशेषणविशेष्यसम्बन्धविशेषणविशेष्येन्द्रियसन्निकर्ष-तदसंसर्गाग्रहविशेषदर्शनानां सत्त्वेन वह्निव्याप्यत्वप्रत्यक्षसत्त्वात्। - अथ नैयायिको व्याप्यतावच्छेदकप्रकारकपक्षधर्मताज्ञानस्य कारणतां खण्डयित्वा परामर्शस्य कारणतां स्थापयति। अत्रोच्यते इति।आलोकोऽयं वा धूमोऽयं वा इति ज्ञानं संशयरूपं यदा जायते तदनन्तरं यद्यनुमितिस्तत्र व्याप्यतावच्छेदकप्रकारस्य निश्चयो नास्ति, इति न तत्र व्याप्यतावच्छेदकप्रकारकपक्षधर्मताज्ञानं कारणमित्यर्थः / आशङ्कते मीमांसकः अथेति।धूमत्वमालोकत्वं वालिङ्गतावच्छेदकं न भवति किन्तुधूमालोकोन्यान्यत्वम्, तस्य निर्णयो अस्त्येवेतिअनुमितिर्भविष्यति।नचेति।सदाधूमालोकान्यान्यत्वज्ञानं नास्ति तदा(था)प्यनुमितिवर्तते इति कृत्वा धूमालोकान्यान्यत्वं न व्याप्यतावच्छेदकमित्याशङ्कार्थः / तथेति मूलम् / व्याप्यतावच्छेदकमित्यर्थः / तत्रेतिशेष इति टीका।धूमालोकान्यान्यत्वज्ञानदशायामपि तत्रस्थलेऽनुमितिर्दृष्टाऽस्तीत्यर्थः। अन्यथेति / यदि धूमालोकान्यान्यत्वज्ञानं नास्ति तदा भवतां मते नैयायिकमतेऽपि व्याप्यत्वनिश्चयो न संभवति। धूमो वा आलोको वेति सन्देहस्थलेधूमालोकान्यान्यत्वज्ञानं तादाव्याप्यत्वेनएकं यदि तन्नस्यात् तदा व्याप्यत्वनिश्चयोऽपि न सम्भवतीत्यर्थः।। तदर्थमिति मूलम् / व्याप्यत्वनिश्चयार्थम् / तद्बोधावश्यकत्वात् धूमालोकान्यान्यत्वज्ञानस्यावश्यकत्वात् / धूमालोकान्यान्यत्वज्ञानं निश्चितमित्याशङ्कार्थः / न हीति मूलम् / यत् त्वयोक्तं धूमालोकान्यान्यत्वं व्याप्यतावच्छेदकं तन्नेति वदति / गौरवादिति / धूमालोकान्यान्यत्वस्य व्याप्यतावच्छेदकत्वापेक्षया धूमत्वस्या
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |