Page Text
________________ 96 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका वत्त्वेन ग्रहः। विशेषादर्शनदशायामिति अग्रिमग्रन्थविरोधःअन्यतरत्र विशेषदर्शनस्यव्यभिचारग्रहस्यैव सत्त्वात् / नहिअन्यतरत्र व्यभिचारग्रहदशायांसत्प्रतिपक्षः। यथोक्तमेव सत्प्रतिपक्षइत्याद्युक्तमेव मनोहरम्।स्वरूपासिद्धतया सत्प्रतिपक्षतया वा साधनस्याभासत्वेऽपि तदभावस्य साध्याभावव्यापकत्वसम्भवात् यथा ह्रदो वह्निमान् धूमात् इत्यत्र धूमस्य / ‘स्वरूपासिद्धतया'पदस्य व्यभिचारपरतया व्याख्यानमिति व्याख्याबीजम् / ततएवेतिमूलम्।ततःआभासताप्रयोजकव्यभिचारादेवेत्यर्थः। तत्रेतिटीका।क्षितिरकर्तृका शरीराजन्यत्वात् इत्यत्र नित्यत्वंसदुपाधिः, नित्यत्वस्याकर्तृकत्वरूपसाध्यव्यापकत्वात् शरीराजन्यत्वरूपसाधनाव्यापकत्वाच्च। शरीराजन्येऽङ्कुरादौ नित्यत्वविरहेणं साधनाव्यापकत्वात् / इत्थं च मूलासङ्गतिः / तदेवोद्धरति - न चेति टीका। प्रागभावे अकर्तृकत्वस्य साध्यस्य सत्त्वात् नित्यत्वविरहात् साध्याव्यापकत्वम् अत एवोपाध्याभासत्वमिति न मूलासङ्गतिः इत्याशङ्कार्थः / समाधत्ते - तथाभावेति टीका / तथाभावेऽपि प्रागभावे शुद्धसाध्याव्यापकत्वेऽपि / भावेति भावस्वरूपो यः पक्षः क्षितिः तद्वृत्तियों धर्मः भावत्वं तदवच्छिन्नस्य भावत्वावच्छिन्नाकर्तृकत्वस्य नित्यत्वव्याप्यत्वादकर्तृकभावमात्रस्यैव नित्यत्वात्। तथा च तत्र सदुपाधित्वादेव नोपाध्याभासत्वमिति मूलासङ्गतिरिति मूलस्य भावमन्यथा व्याचष्टे / तथापीति टीका। तत्त्वं साधनव्याप्यत्वं नोपाधितायां प्रयोजकम् / यथा पूर्वसाधनव्यतिरेकः नोपाधितायां प्रयोजकः तथा पूर्वसाधनव्याप्यत्वमपि नोपाधितायांप्रयोजकः (कम्) / तत्रहेतुमाह - वस्तुव्यवस्थानुपपत्तेरेवेतिटीका।अत्रापि वस्तुव्यवस्थानुपपत्तिः प्रयोगस्य पूर्वापरनियमविरहेण / यत्र पूर्वमेवाङ्कुरादौ अकर्तृकत्वसाधकानुमानमुपन्यस्तं तत्र नित्यत्वस्योपाधित्वेनाङ्कुरादौ संकर्तृकत्वसाधकानुमानस्य सोपाधित्वे उपदर्शितदशापूर्वस्यापि सोपाधित्वेऽङ्कुरे सकर्तृकत्वं च वस्तुद्वयव्यवस्था न स्यात्, [49 A] द्वयोरपिसोपाधित्वात् उपाधेश्च नित्यदोषत्वात्।अतएव तदग्रहदशायामपिनवस्तुसिद्धिरितिभावः। उपाधितायां यत् प्रयोजकं तदाह - किञ्चिदिति टीका। साध्यव्यापकतायामुपाधेः साध्यव्यापकतायां योऽनुकूलस्तर्कः तदभावस्य साध्याभावस्य साध्याभावसाधने साध्याभावव्याप्यतयोपयुज्यते इतिभावः। तदसत्त्वे अनुकूलतर्कासत्त्वे उपाधेः साध्याव्यापकतया नोपाध्या(ध्य)भावस्य साध्याभावसाधकत्वम्, साध्यव्यापकाभावस्यैव साध्याभावसाधकत्वम्, साध्यव्यापकाभावस्यैव साध्याभावसाधकत्वादिति भावः / इत्यत्र तात्पर्य ग्रन्थस्य, न तु पूर्वसाधनव्यतिरेकस्यानुपाधित्वे साधनव्याप्यस्य वानुपाधित्वे इति भावः। पक्षविपक्षान्यतरान्य इति मूलम् / पक्षस्य साध्यसाधकत्वेनाभिमतस्य विपक्षस्य साध्याभाववतः एतदन्यतरत्वावच्छिन्नस्यभेदवतः नोपाधित्वम्।प्रसिद्धानुमाने पर्वतोवह्निमान् धूमात् इत्यत्र पर्वतः पक्षः विपक्षो जलह्रदः तदन्यतरान्यत्वम् / एतदन्यतरत्वमेतावेव तदन्यमेतदन्यद्विश्वं तथा च तस्याभावः पक्षे पर्वते ह्रदे च वर्तते इतिन तस्यसाध्यव्यापकत्वमिति तस्योपाध्याभासत्वं विपक्षाव्यावर्तकविशेषणशून्येऽपि तस्योपाध्याभासत्वमिति
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |