Page Text
________________ तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका __ उच्यते आर्टेन्धनवत्त्वादेस्तर्कादिना साध्यव्यापकत्वसाधनाव्यापकत्वे निश्चिते दूषकताबीजचिन्तनम्।यदिचसाध्यसाधनसहचारदर्शनेनोपाधौ साध्यव्यापकतानिश्चय एव नास्ति तदोपाधित्वनिश्चयाभावात् दूषकतैव नास्तीति व बहिर्भावान्तर्भावचिन्ता। किञ्च सत्प्रतिपक्षतया व्याप्यत्वासिद्धतया स्वातन्त्र्येण वा यदि दोषत्वं सर्वथा साध्यव्यापकतानिश्चयो वक्तव्यः तेन विना तेषामभावात्। यदीति मूलम् / यदि च भवदुक्तरीत्या साध्यव्याप्याव्यापकत्वेन नोपाधिः (धेः) साध्यव्यापकत्वग्रहस्तदोपाधित्वप्रकारेण(रक)निर्णय एव नास्ति तदा क्व कस्य बहिर्भावान्तर्भावचिन्ता व कस्मिन् हेत्वाभासे बहिर्भावः उपाधेः अन्तर्भावः हेत्वाभासोत्थापकेऽन्तर्भावः चिन्ता कस्य उपाधित्वप्रकारकनिर्णयविरहात् / [42 A] तत्प्रकारकनिर्णये व्यभिचारोत्थापनद्वारैव दूषकत्वसम्भवात् इति भावः / एतत्तु मया उपाधिात्व]प्रकाराकानिर्णय एव भवतीत्युच्यते / साध्यव्याप्याव्यापकत्वेन नोपाधेः साध्याव्यापकत्वनिर्णयात् / तत्र च कार्यकारणभावमूलकानुकूलतर्कास्फूर्तिदशायामुपाधित्वप्रकारकनिर्णय एव न स्यात् इति / अत आह - किञ्चेति / अयमाशयः / उपाधेः साध्यव्यापकत्वानिर्णयदशायामुपाधिज्ञाने सति केनापि अनुमितिप्रतिबन्धो नाङ्गीकर्तव्यः इति / साध्यव्यापकतानिश्चयस्तूपाधेरवश्यमङ्गीकर्तव्यः / येन केनापि प्रकारेणोपाधेर्दूषकत्वे साध्यव्यापकताग्रहस्तु अवश्यमपेक्षणीय एवेति / तदेव विशिष्य विशदयति / सत्प्रतिपक्षेति। सत्प्रतिपक्षतया दूषकत्वे उपाधेः साध्यव्यापकत्वावश्यकत्वनिर्णये तदभावस्य साध्याभावव्याप्यतया उपाध्यभावस्य साध्याभावव्यापकत्वम्।अत एव तस्य साध्याभावसाधकत्वम्। अत एव सत्प्रतिपक्षोत्थापकतयोपाधेर्दूषकतावादिनः साध्यव्यापकत्वेसतिपक्षावृत्तित्वमुपाधिलक्षणमाहुरिति। सत्प्रतिपक्षोत्थापकतया दूषकतायांसाध्यव्यापकत्वनिर्णयोऽवश्यमपेक्षणीय एवेति व्यापकाभावस्यैव व्याप्याभावव्याप्यत्वात् इति भावः / व्याप्यत्वासिद्धतयेति मूलम् / व्याप्यत्वासिद्धतया दूषकत्ववादिनामयं भावः - साध्या(ध्य)व्यापकस्योपाधेरव्याप्यत्वेन साधनस्य साध्याव्याप्यत्वं साधनीयम्, स्वव्यापकव्याप्यस्य स्वाव्याप्यत्वनियमात् / यथा वहिधूमाव्याप्यः धूमव्यापकाट्रॅन्धनव्याप्यत्वात्। एतन्मते तु साध्यव्यापकत्वे साधनाव्यापकत्वमित्येव लक्षणम्। अव्यापकत्वं तु व्याप्यत्वविरहः / स च व्याप्यत्वविरहः साधनव्यभिचारितया साधनासमानाधिकरणतया चेत्युभयथापि सम्भवति। अत एवधूमवान् आकाशात् इत्यादौआकाशेधूमव्यभिचारित्वविरहेऽपिधूमव्यापकाइँन्धनाव्याप्यत्वेन आकाशस्य धूमाव्याप्यत्वं साधनीयम् / व्यभिचारोन्नायकत्वेनोपाधेर्दूषकत्ववादिनां नयादित्येव (?) वैलक्षण्यमवधेयम् / स्वातन्त्र्येण वेति मूलम्। न सत्प्रतिपक्षोत्थापकतया, नापिव्यभिचारोन्नायकतया, न वाऽसिद्धयुन्नायकतया, न वा बाधाधुन्नायकतया उपाधेर्दूषकत्वं किन्तु मणिमन्त्रन्यायेनोपाधिज्ञाने सति अनुमितिर्न भवतीति फलदर्शनेन
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |