Page Text
________________ 82 तत्त्वचिन्तामणिटिप्पनिका सुखबोधिका तत्सिद्धौ अधिकस्योद्भावने यथा निग्रहः तथा उपाधेः सत्प्रतिपक्षतया दूषकत्वे निग्रहः स्यादिति भावः / न तु भूयस्त्वं हेतूनां बाहुल्यं बलमिति नं साध्यसाधकम् / एकस्मादिति बाहुल्यव्यतिरेकेणापि एकस्मात् सद्धेतोः साध्यस्यानुमितिदर्शनात् / बाहुल्यस्य व्यतिरेकव्यभिचारदर्शनेन न तस्यानुमितौ कारणत्वम्। न हि येन विनाऽपि यत् भवति तत् तस्य कारणमिति। इष्टापत्तिमिति टीका।सत्प्रतिपक्षे उपाध्युद्भावने इष्टापत्तिमाशङ्क्याह-सन्दिग्धोपाधेरिति। उपाध्यभावस्य साध्याभावव्याप्यस्य व्याप्तिपक्षधर्मतानिश्चयस्यैव साध्याभावसाधकत्वात् / तच्च प्रकृते न सम्भवति / उपाधेः सन्देहेन तदभावस्यापि सन्देहात् / न हि व्याप्तिपक्षधर्मतासन्देहदशायामपि सत्प्रतिपक्षः / तथा च उपाधेः सत्प्रतिपक्षोत्थापकतया दूषकत्वेसन्दिग्धोपाधिस्थले उपाध्यभावस्य साध्याभावसाधकस्य सन्देहात्न सत्प्रतिपक्षत्वमिति भावः / स्वमते तु व्यभिचारोन्नयनद्वारा दूषकत्वे उपाधिसन्देहस्य व्यभिचारसंशयाधायकत्वं दर्शितमेव व्याप्यसन्देहस्य व्यापकसंशयं प्रति कारणत्वात् / तद्व्यतिरेकस्येति मूलम् / तद्वयतिरेकस्य साध्याभावसाधकस्य सन्दिग्धत्वात् तथा च व्याप्तिपक्षधमतानिश्चयविरहात् न सत्प्रतिपक्षत्वमिति भावः / ननु यथा भवन्मते व्यभिचारसंशयद्वारा सन्दिग्धोपाधेर्दूषकत्वं तथाऽस्मन्मतेऽपि साध्याभावव्याप्यवत्ताज्ञानद्वारोपाधेर्दूषकत्वं वक्तव्यम् / तच्च साध्याभावव्याप्यवत्ताज्ञानं क्वचिन्निश्चयः क्वचित् सन्देहश्च। तथा चसन्दिग्धोपाधिस्थले साध्याभावव्याप्यवत्तासन्देहादेव साध्याभावसन्देहात् तत्संशयस्य स्वारसिकभिन्नत्वेन प्रतिबन्धकत्वात् साध्याभावव्याप्यवत्ताज्ञानत्वेनैव लाघवात् / प्रतिबन्धकत्वेन सन्दिग्धोपाधिस्थले अनुमितिर्न भविष्यति साध्याभावव्याप्यवत्ताज्ञानस्य संशयात्मनो विद्यमानत्वात् / न च साध्याभावव्याप्यवत्तानिश्चयत्वेन प्रतिबन्धकत्वं वक्तव्यम् / निश्चयत्वं च संशयान्यत्वं तदभावा(व)प्रकारकत्वं वा / तथा च तदपेक्षया तदभावव्याप्यवत्ताज्ञानत्वस्यैव प्रतिबन्धकतावच्छेदकत्वात् लांघवात् / ननु निश्चये त्वस्यौव] गौरवात्। अपि चैवं बाधोनीतपक्षेतरस्योपाधित्वं न स्यात् व्यतिरेकेऽसाधारण्यात् पक्षवृत्तिश्च उपाधिर्न स्यात् यथा घटोऽनित्योद्रव्यत्वात् इत्यत्र कार्यत्वम् अन्धकारो द्रव्यं स्वातन्त्र्येण प्रतीयमानत्वात् इत्यत्र अश्रावणत्वं तद्व्यतिरेकस्य पक्षावृत्तित्वात्, न च नायमुपाधिः, तल्लक्षणसत्त्वात् अन्यथा दूषकत्वसम्भवाच्च / किञ्च साध्यव्याप्याव्यापकत्वेनोपाधेः साध्याव्यापकत्वेतद्वयतिरेकेण कथं सत्प्रतिपक्षः, न हि अव्यापकव्यतिरेकादव्याप्यव्यतिरेकः।
| SR No. | 004316 |
| Book Title | Tattva Chintamani |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin G Shah |
| Publisher | B L Institute of Indology |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 620 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 14 MB |