Page Text
________________ 124 कातन्त्ररूपमाला वा नपुंसके // 342 // अभ्यस्तात्परोऽन्तिरनकारको वा भवति नपुंसकलिङ्गे घुटि परे। ददति, ददन्ति / पुनरपि / ददत्, ददद् / ददती। ददति, ददन्ति / ददता। ददद्भ्यां / ददद्भिः / इत्यादि / थकारान्तोऽप्रसिद्धः / दकारान्तो नपुंसकलिङ्गस्तद् शब्दः / नपुंसकात्स्यमोलोपो न च तदुक्तमिति वचनात् त्यदाद्यत्वं न भवति / तत्, तद् / ते। तानि / पुनरप्येवं / अन्यत्र पुल्लिङ्गवत् / एवं यद् शब्दः / धकारान्तोऽप्रसिद्धः / नकारान्तो नपुंसकलिङ्ग: सामन् शब्दः / साम / साम्नी, सामनी। सामानि / पृथक्करणानपुंसकस्य वा। हे साम, हे सामन् / हे साम्नी, हे सामनी / हे सामानि / पुनरप्येवं / इत्यादि / एवं मर्मन् लोमन् भूमन् प्रभृतयः / चर्मन् शब्दस्य तु भेदः / चर्म / चर्मणी। चर्माणि / अन्यत्र पुल्लिङ्गवत् / एवं वर्मन् कर्मन् शर्मन् प्रभृतयः / इत्यादि। अहन् शब्दस्य तु भेदः / सौ ददतोः ददन्त्+सि 'अभ्यस्तादन्तिरनकारः' २८५वें सूत्र से नकार का लोप होकर 'ददत्' बना। ... . ददन्त्+जस् अभ्यस्त से परे घुट् विभक्ति के आने पर नकार का लोप विकल्प से होता है // 342 // ददत्, ददद् ददती ददन्ति, ददति / ददते ददद्भ्याम् ददद्भ्यः हे ददत्, ददद् हे ददती हे ददन्ति, ददति | ददतः ददद्भ्याम् ददद्भ्यः ददत्, ददद् ददती ददन्ति, ददति | ददतः ददतोः ददताम् ददता ददद्भ्याम् ददन्द्रिः / ददति ददत्सु अब थकारांत शब्द अप्रसिद्ध हैं, दकारांत 'तद्' शब्द हैं। तद् + सि “नपुंसकात्स्यमोलोपो न च तदुक्तं” इस सूत्र से 'सि अम्' का लोप होकर 'त्यदाद्यत्वं' सूत्र से अकारांत नहीं हुआ। अत: 'तद् तत्' बना। तद्+औ 'औरीम्' से ई होकर 'त्यदादीनाम् विभक्तौ' से 'अ' होकर 'ते' बना। तद् + जस् / जस् को 'शि' होकर 'नु' एवं दीर्घ होकर 'तानि' बना आगे पुल्लिगवत् चलेंगे। तत्, तद् ते तानि / तस्मै ताभ्याम् तेभ्यः हे तत्, तद् हे तानि तस्मात् ताभ्याम् तेभ्यः तत्, तद् ताभ्याम् तस्मिन् . . तयोः तेषु यद् और एतद् के रूप भी इसी प्रकार चलेंगे। धकारांत शब्द अप्रसिद्ध हैं। अब नकारांत ‘सामन्' शब्द है। सामन्+सि 'लिंगान्तनकारस्य' सूत्र से 'न' का लोप होकर 'साम' बना। सामन् + औ 'ईङ्योर्वा' सूत्र से औकार को 'ई' आदेश होने से विकल्प से 'अन्' के 'अ' का लोप होकर साम्नी बना और “सामनी" भी बना। साम साम्नी, सामनी सामानि / सामभ्याम् सामभ्यः हे साम हे साम्नी, सामनी हे सामानि साम्नः सामभ्याम् सामभ्यः साम साम्नी, सामनी सामानि साम्नः साम्नः साम्नाम् साम्ना सामभ्याम् सामभिः साम्नि, सामनि साम्नोः सामसु इसी प्रकार से मर्मन्, लोमन्, व्योमन्, भूमन् आदि के रूप चलेंगे। तानि तस्य तयोः तेषाम् साम्ने
| SR No. | 004310 |
| Book Title | Katantra Vyakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 8 MB |