Page Text
________________ कातन्त्ररूपमाला किमो डियन्तुः // 283 // किम: शब्दात्परो डियन्तुः प्रत्ययो भवति परिमाणेऽर्थे / डकारउकारौ पूर्ववत् / किम्परिमाणमस्य कियान / पर्वमन्त्यस्वरादेलोपं कत्वा पश्चादेकदेशविकतमनन्यवदिति न्यायात / तत्रेदमिरिति इ आदे इवर्णावर्णयोलोंप इत्यादिना इकारलोप: / अनेन प्रकारेण सिद्धा भवन्ति / नीतकम् / भगवान् / भगवन्तौ / भगवन्तः। भगवन्तं / भगवन्तौ / भगवतः / भगवता। भगवद्भ्यां / भगवद्भिः / सुपि-भगवत्सु / एवं सर्वत्र / सम्बोधने भगवदघवतोश्च // 284 // भगवदघवतोच वाटेवयवस्य उत्वं वा भवति सम्बदौ सौ परे / एवं संबद्धि विना गोमन्त धनवन्त यावन्त् तावन्त् एतावन्त् इयन्त् प्रभृतयः / यत्प्रमाणमस्य यावन्त् / हे भगो, हे भगवन् / हे अघो, हे अघवन् / अन्यत्र हे गोमन् / हे धनवन् / हे यावन् / हे तावन् / हे एतावन् / हे इयन् / हे कियन् / शन्तृडन्तक्विबन्ता धातुत्वं न त्यजन्ति / शन्तृङन्तस्य क्विबन्तानां च / भवन्त्शब्दस्य धातुत्वात् सौ दी? न भवति / भवन् / भवन्तौ। भवन्तः / इत्यादि / एवं पचन् पठन् प्रभृतयः। ददन्शब्दस्य तु भेदः / युजेरसमासे नुघुटि इत्यनुवर्तते। इयन्तौ इयतः इयतोः कियान् किम् शब्द से परे डियन्तु प्रत्यय होता है // 283 // परिमाण अर्थ में—'क्या परिमाण है इसका' किम् + डियन्तु / इस डियन्तु प्रत्यय से अनुबंध से इम् का लोप होकर कियन्त् बना। इयन्त्-इतना इस प्रकार से ये रूप सिद्ध हुए हैं। इयान् इयन्तौ इयन्तः | इयते इयद्भ्याम् इयद्भ्यः हे इयन् ! हे इयन्तौ ! हे इयन्तः / इयतः इयद्भ्याम् . इयद्भ्यः इयन्तम् इयतः इयताम् इयता इयद्भ्याम् इयद्भिः इयति इयतोः इयत्सु कियन्तौ कियन्तः कियते कियद्भ्याम् कियद्भ्यः हे कियन् ! हे कियन्तौ ! हे कियन्तः ! | कियतः कियद्भ्याम् कियद्भ्यः कियन्तम् कियन्तौ कियतः कियताम् कियता कियद्भ्याम् कियद्भिः | कियति कियतोः संबोधन में-भगवन्त + सि अघवन्त +सि भगवत् और अघवत् के 'व' के आदि के अवयव को विकल्प से उकार हो जाता है संबोधन की सि के आने पर // 284 // अत: हे भगो ! हे अघो ! बन गया। भवन्त् शब्द है इसमें शतृङ् प्रत्यय हुआ है इसका अर्थ है होते हुए। शन्तृङ् है अंत में जिसके एवं क्विप् हुआ है अंत में जिसके ऐसे शब्द धातुपने को नहीं छोड़ते हैं अत: यहाँ शन्तृडंत भवन्त् शब्द है धातु रूप होने से विभक्ति के आने पर दीर्घ नहीं हुआ। भवन्त्+ सि, सि का लोप होकर भवन् बन गया। बाकी रूप पूर्ववत् चलेंगे। यथा भवन्तौ भवन्तः / भवन्तम् भवन्तौ भवतः हे भवन् / हे भवन्तौ / हे भवन्तः ! | भवता भवदभ्याम् भवद्भिः कियतः कियतोः कियत्सु भवन्
| SR No. | 004310 |
| Book Title | Katantra Vyakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 8 MB |