Page Text
________________ व्यञ्जनान्ता: पुल्लिङ्गाः यत्तदेतेभ्यो डावन्तुः // 280 // यद् तद् एतद् इत्येतेभ्य: परतो डावन्तुः प्रत्ययो भवति परिमाणेऽर्थे / डकार अनुबन्धः / ___डानुबन्धेऽन्त्यस्वरादेलोपः // 281 / / डकार इति अन्त्यस्वरादेर्लोपार्थः / उकार उच्चारणार्थ: / यत्परिमाणमस्य यावान् / तत्परिमाणमस्य तावान् / एतत्परिमाणमस्य एतावान् / इदमो डियन्तुः // 282 // - इदम: परो डियन्तु प्रत्ययो भवति परिमाणेऽर्थे / डकारउकारौ पूर्ववत् / इदं परिमाणमस्य इयान् / यावन्तौ परिमाण अर्थ में यत् तद् और एतद् शब्दों से परे डावन्तु प्रत्यय होता है // 280 // इस प्रत्यय में ड् का अनुबंध एवं उकार का अनुबंध लोप हो जाता है। 'ड्' का अनुबंध अन्तिम स्वर को आदि में लेकर व्यंजन के लोप करने के लिये है // 281 // डकार का अनुबंध उच्चारण के लिये है / अत: यत् से डावन्तु प्रत्यय होकर य् + आवन्त् = यावन्त् बना / ये तद्धित के प्रत्यय हैं अत: “कृत्तद्धितसमासाश्च” सूत्र से लिंग संज्ञा होकर सि आदि विभक्तियाँ आकर रूप चलेंगे। इसका अर्थ है कि 'जो परिमाण है इसका' अर्थात् 'जितना' यह अर्थ होता है / ऐसे 'वह परिमाण है. इसका'। तत् + डावन्तु त् + आवन्त बना। अर्थात् 'उतना' 'यह परिमाण है जिसका' एतत् + डावन्तुएत् + आवन्त् = एतावन्त् बना / अर्थात् 'इतना' यावन्त, तावन्त, एतावत् / यावन्त्-जितना यावान् यावन्तः / यावते यावद्भ्याम् यावद्भ्यः हे यावन् ! हे यावन्तौ / हे यावन्तः ! | यावत: यावद्भ्याम् यावद्भ्यः यावन्तम् यावन्तौ यावतः यावत: यावतोः यावताम्. यावता . यावद्भ्याम् यावद्भिः | यावति यावतोः यावत्सु तावन्त-उतना तावान् तावन्तौ तावन्तः तावद्भ्याम् तावद्भ्यः हे तावन् हे तावन्तौ ! हे तावन्तः ! | तावतः तावद्भ्याम् तावद्भ्यः तावन्तम् तावन्तौ तावतः तावतः तावतोः तावताम् तावता तावद्भ्याम् तावद्भिः तावति तावतोः तावत्सु एतावन्त्-इतना एतावान् एतावन्तौ एतावन्तः / एतावते एतावद्भ्याम् एतावद्भ्यः हे एतावन् ! हे एतावन्तौ ! हे एतावन्तः / / एतावत: एतावद्भ्याम् एतावद्भ्यः एतावन्तम् एतावन्तौ एतावतः / एतावतः एतावतोः एतावताम् एतावता एतावद्भ्याम् एतावद्भिः / एतावति एतावतोः एतावत्सु 'यह परिमाण है इसका' इस अर्थ में इदं शब्द से डियन्तु प्रत्यय होता है // 282 // परिमाण अर्थ में अत: डियन्तु में डकार का अनुबंध / “तत्रेदमि:” सूत्र से इदं को इ आदेश एवं 'इवर्णावर्णयोर्लोपः” इस सूत्र से इ का लोप होकर प्रत्यय मात्र से रूप बन गया। 'इयन्त्' लिंग संज्ञा होकर विभक्तियाँ आकर इयान् बना। | तावते
| SR No. | 004310 |
| Book Title | Katantra Vyakaran |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 8 MB |