________________ 10 पटले] ज्योतिर्ज्ञानविधिमहोद्देशः ऋक्षं सव्याव(प)सव्यं खलु भुवनपदे संस्थितं राशिभेदैश्चापाकारतुराशौ शिखिवलयगतं दक्षिणे गोलमध्यात् / वामे तच्छीतशैलं सुकमलदलवत् मेषपूर्वे तुलादौ वह्नः शीताद्रिसीम्नः खखखशरनगा योजनानां सहस्रम् // 53 // ऋक्षं सव्या[व](प)सव्यं खलु भुवनपदे संस्थितं राशिभेदैरिति / अत्र कर्मभूमौ 5 अज्ञानवशाद् बहुविधं गोलमतं कक्षादि भेदान्तरेणोक्तम् / अत्र किल गोले अष्टग्रहाणां शीघ्रमन्दगमनभदेन राशिभोगतुल्य इति / यथा धान्यमर्दने यो बलीवर्दः स्तम्भाद् दूरेभ्रंमति, स शीघ्रगामी बहुभिः पदैः प्रदक्षिणां करोति; यः स्तम्भसमीपं भ्रमति, स मन्दगामी स्तोकपदैः प्रदक्षिणां करोति; एवं ग्रहा अपि वेदितव्या इति / लौकिकमतं प्रथमं युक्त्या विचार्यते अत्र गणितव्यवहारो नास्ति; [65a] स्वस्वसिद्धान्ताभिप्रायवशादिति एकमतं न भवति; तस्मादेवं विचार्यते-इह गोले ये ग्रहाः सूर्याच्छीघ्रमन्दगामिनस्ते किमुपयुपर्यधोऽधः स्थिताः, अथ वामभागतो दक्षिणभागतः स्थिता इति ? उभयथा च विरोधः / यद्यध ऊर्ध्वं सूर्याद् व्यवस्थिताः, तदा शीघ्रमन्दानां समागमो न स्यात्, स्वकक्षापरित्यागात् / 15 - अथ ब्रूते पर सिद्धान्तवादी अधः स्थिताः सत्त्वाः अध ऊर्ध्वग्रहसमागमं समं पश्यति(न्ति), अधो ग्रहेणोर्ध्वग्रहः प्रश्ना(च्छा)दित स्य समत्वमिति / अत्रोच्यते-इह समत्वं मध्याह्नकाले, नोदये, नास्तमनकाले / उदयकाले अध ऊर्ध्व ग्रहा द्रष्टव्याः सत्त्वैः, भिन्नकक्षाप्रभावतः, तथाऽस्तमनकालेऽपि; न चैवम्, एवं सव्याव(प)सव्येऽपि व्यवस्थितानां सूर्येण सह समागमो नास्ति, *स्वकक्षापरित्यागतः / 20 एवं ग्रहाणां सूर्यमण्डलेऽस्तमनं न स्यादुदयोऽपीति / तस्माद् ग्रहाणां कक्षान्तरं नास्ति परमार्थतः / एतच्च बालानां व्यामोहजनकं वाक्यं युक्तिरहितं रचितमज्ञजनैरिति / _ इह प्रथमकक्षायां चन्द्रः, द्वितीयायां बुधः, तृतीयायां शुक्रः, चतुर्थ्यां सूर्यः, पञ्चम्यां भौमः, षष्ठ्यां बृहस्पतिः, सप्तम्यां राहुः, अष्टम्यां शनिरिति सम्भवति / इह राशिचक्रे सर्वग्रहाणामुत्तरगतिर्दक्षिणागतिरस्ति, यथा सूर्यस्य नक्षत्रभोगवशेन षड्राशि- 25 भोगवशेनेति / न च तस्या उत्तरगतेद्दक्षिणगतेः सूर्यसमागमे सूर्यस्य कश्चिद् ग्रह ऊध्वं गच्छति, कश्चिदधो गच्छति / इह राशिचक्रे मन्दगतिवशेन कश्चिद् ग्रहः सूर्यस्य पृष्ठत आगच्छति; उदितः सन् चन्द्रः पुरतो गच्छति; शीघ्रगतिवशाद् बुधशुक्रो चरणवशात् कदाचिदग्रतः कदाचित् पृष्ठत उदितौ गच्छत इति / 1. क. पक्षादि / 2. क. समानमानो। 3. क. परम / 4. भो. bsGribs Pa (प्रच्छादित) / 5. ख. पुस्तके ' रहितं' इति नास्ति / * अतः परं घ. पुस्तके पाठो लभ्यते।