________________
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृकायां ढुण्ढिकायां ।
[ मैत्रावरुणीयम्, मैत्रावरुणत्वम्, मैत्रावरुणता] मित्रश्च वरुणश्च । 'वेदसहश्रुताऽवायुदेवतानाम्' (३।२।४१) आत्वम् । मित्रावरुणौ देवतेऽस्य = मैत्रावरुणः । 'देवता' (६।२।१०१) अप्र० → अ । वृद्धिः ऐ । 'अवर्णेवर्णस्य' (७४।६८) अलुक् । मैत्रावरुणस्य भावः कर्म वा = मैत्रावरुणीयम् । अनेन ईयप्र० । 'अवर्णेवर्णस्य' (७४।६८) अलुक् । एवम्-मैत्रावरुणत्वम्, मैत्रावरुणता । अनेन त्व-तलप्र० ।
[अग्नीधीयम् ] अग्नि 'बिइन्धैपि दीप्तौ' (१४९८) इन्ध् । अग्निमिन्द्धे = अग्नीध् । क्विप्प्र० । 'नो व्यञ्जनस्याऽनुदितः' (४।२।४५) नलुक् । अग्नीधो भावः कर्म वा = अग्नीधीयम् । अनेन ईयप्र० ।
[नेष्ट्रीयम् ] नेष्ट । नेष्टुर्भाव: कर्म वा = नेष्ट्रीयम् । अनेन ईयप्र० । 'ऋतो रस्तद्धिते' (१।२।२६) रत्वम् । [पोत्रीयम् ] पोतृ । पोतुर्भावः कर्म वा = पोत्रीयम् । अनेन ईयप्र० । 'ऋतो रस्तद्धिते' (१।२।२६) रत्वम् ।
[ब्राह्मणाच्छंसीयम् ] ब्राह्मणाच्छंसिन् । ब्राह्मणाच्छंसिनो भाव: कर्म वा = ब्राह्मणाच्छंसीयम् । अनेन ईयप्र० । 'नोऽपदस्य तद्धिते' (७४/६१) इन्लुक् । बहुवचनं स्वरूपविधिनिरासार्थं, किन्तु होत्रार्थं परिग्रहार्थम् ॥छ।।
ब्रह्मणस्त्वः ॥ ७१७७ ॥ [ब्रह्मणः] ब्रह्मन् पञ्चमी ङसि । [त्वः] त्व प्रथमा सि । होत्राभ्य इति वर्त्तते ।
[ब्रह्मत्वम्, ब्रह्मता] ब्रह्मन् । ब्रह्मणो भावः कर्म वा = ब्रह्मत्वम्, ब्रह्मता । अनेन त्वप्र० । 'प्राक्त्वादगडुलादेः' (७१।५६) तल्प्र० → त । 'आत्' (२।४।१८) आप्प्र० → आ ॥छ।।
शाकट-शाकिनौ क्षेत्रे ॥ ७।१७८ ॥ [शाकटशाकिनौ ] शाकटश्च शाकिनश्च = शाकटशाकिनौ । [क्षेत्रे] क्षेत्र सप्तमी ङि । [ इक्षुशाकटम्, इक्षुशाकिनम् ] इक्षु । इक्षूणां क्षेत्रम् = इक्षुशाकटम्, इक्षुशाकिनम् । अनेन शाकद-शाकिनप्र० ।
[ मूलकशाकटम्, मूलकशाकिनम्] मूलकानां क्षेत्रं = मूलकशाकटम्, मूलकशाकिनम् । अनेन शाकटशाकिनप्र० । [शाकशाकटम्, शाकशाकिनम् ] शाकस्य क्षेत्रं = शाकशाकटम्, शाकशाकिनम् । अनेन शाकट-शाकिनप्र० ॥छ।।
धान्येभ्य ईनञ् ॥ ७।१७९ ॥ [धान्येभ्यः] धानाः प्रयोजनमस्य = धान्यम् । 'स्वर्ग-स्वस्तिवाचनादिभ्यो य-लुपौ' (६।४।१२३) यप्र० । 'अवर्णवर्णस्य' (७।४।६८) अवर्णस्य लुक्, तेभ्यः ।
[ईनञ्] ईनञ् प्रथमा सि ।
[कौलत्थीनम् ] कुलत्थानां क्षेत्रं = कौलत्थीनम् । अनेन ईनप्र० → ईन । 'वृद्धिः स्वरेष्वादेणिति तद्धिते' (७४।१) वृद्धि: औ । 'अवर्णेवर्णस्य' (७।४।६८) अलुक् ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
