Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 07

SR No.: 004232
Original Sutra Author: N/A
Author: Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2014
Total Pages: 450
Language: Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 8 MB

Page 387

श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृकायां दुण्ढिकायां ।
(२२११८३) ह० → घ० । 'ग-ड-द-बादे० ' (२१७७) दु० धु० । 'अघोषे प्रथमोऽशिट: ' (१|३|५०) घ० → क० । 'नाम्यन्तस्था - कवर्गात् ० ' (२।३।१५ ) षत्वम् । क - षयोगे क्ष । 'स्वरेऽतः' (४।३।७५) अलुक् । 'स्वरेऽतः' (४।३।७५) सकोऽकारलोपस्य परमप्यदादेशं प्रति स्थानिवद्भावः स्वरादेशात् प्राग्भूतात् यो विधि: इति स न भवति ।
३६४
पूर्वत्रावर्णविधाविति प्रतिषेधात् वर्णविध्यर्थं वचनम् ॥छ||
न सन्धि-ङी-य-क्वि-द्वि-दीर्घाऽसद्विधावस्क्लुकि ॥ ७।४।१११ ॥
[न] न प्रथमा सि ।
[ सन्धिङीयक्विद्विदीर्घाऽसद्विधौ ] सन्धिश्च ङीश्च यश्च क्विश्च द्विश्च दीर्घश्च असद्विधिश्च = सन्धिङीयक्विद्विदीर्घाऽसद्विधि, तस्मिन् ।
[ अस्क्लुकि ] स् च क् च =
'लि लौ' (१|३|६५) इति यावत्सन्धिविधिः, तत्र
स्कौ, तयोर्लुक् = स्क्लुक्, न स्क्लुक्
=
[ वियन्ति अपयन्ति ] 'इंण्क् गतौ' (१०७५) इ, वि - अपपूर्व० । वर्त्त० अन्ति । 'ह्विणोरप्विति व् - यौ' (४।३।१५) यत्वम् । अत्रेणो यत्वं स्वरादेशः परनिमित्तकः पूर्वविधौ दीर्घत्वे एत्वे च कर्त्तव्ये स्थानीव न भवति ।
अस्क्लुक्, तस्मिन् ।
[ तानि सन्ति ] तद् प्रथमा जस् । 'आ द्वेरः' (२।१।४१) द्० अ० । 'लुगस्यादेत्यपदे' (२।१।११-३) अलुक् । प्रथमा जस् । 'नपुंसकस्य शि: ' (१|४|५५) जस्०शि० इ० । 'स्वराच्छौ' (१।४।६५) नोऽन्तः । 'नि दीर्घः' (१।४।८५) दीर्घः । 'असक् भवे (भुवि ) ' (११०२) अस् । वर्त्त० अन्ति । 'श्ना - ऽस्त्योर्लुक्' (४।२१९०) अलुक् ।
[तौ स्तः ] तद् औ । अस् । वर्त्त० तस् । 'श्ना - ऽस्त्योर्लुक्' (४।२।९०) अलुक् ।
अत्रास्तेरल्लोपो यत्वे आवादेशे च कर्त्तव्ये स्थानी न भवति ।
[ वैयाकरणः ] पूर्ववत् ।
[ सौवश्वः ] शोभनोऽश्वो यस्य = स्वश्वः, स्वश्वस्येदं = सौवश्वः । 'तस्येदम्' (६।३।१६०) अण्प्र० पदान्तात् प्रागैदौत्' (७|४|५) वात् प्राग् औ । 'अवर्णेवर्णस्य' (७।४।६८) अलुक् । प्रथमा सि । 'सो स:' ( २/१/७२ ) स०
→ अ । 'य्व:
→ र० ।
अत्र यत्ववत्वयोः स्थानिवद्भावादैदौतोरायावादेशौ न भवतः ।
[ शिण्ढि ] 'शिष्लृप् विशेषणे' (१४९२) शिष् । पञ्चमी हि । 'रुधां स्वरानो नलुक् च' (३|४|८२) श्नप्र० न । ‘श्ना-ऽस्त्योर्लुक्' (४।२।९०) अलुक् । 'हु-धुटो हेर्धिः' (४।२।८३) हि०धि० । 'घुटस्तृतीयः ' (२/१/७६) ष० → ड० । 'तवर्गस्य श्चवर्ग ० ' (१|३|६०) ध० ढ० । 'म्नां धुड्वर्गेऽन्त्योऽपदान्ते' (१ | ३ | ३९) अनुस्वारः-ण० ।
[ पिण्ढि ] 'पिष्लृप् संचूर्णने ' (१४९३) पिष् । पञ्चमी हि । 'रुधां स्वरा०' (३|४|८२) श्नप्र० न। 'श्नाऽस्त्योर्लुक्' (४।२।९०) अलुक् । 'हु-धुटो हेर्धिः' (४/२/८३) हि०धि० । 'घुटस्तृतीयः' (२।१।७६ ) ष०ड० । ‘तवर्गस्य श्चवर्ग०' (१|३|६०) ध०ढ० । 'म्नां धुड्वर्गेऽन्त्योऽपदान्ते' (१।३।३९) अनुस्वारः - ण० |
अत्र श्नस्याकारलोपो 'म्नां धुड्वर्गेऽन्त्योऽपदान्ते' (१ | ३ | ३९) इति वर्गान्ते कर्त्तव्ये स्थानी न भवति ।
[जक्षतुः, जक्षुः ] 'घस्लृ अदने' (५४४) घस् । परोक्षा अतुस् उस् । 'द्विर्धातुः परोक्षा० ' ( ४|१|१) "घस्" द्विः । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्' (४।१।४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । 'द्वितीय-तुर्ययो: पूर्वी' (४|१|४२) घ०ग० । 'ग- होर्ज : ' (४|१|४०) ग० ज० । 'गम-हन-जन-खन-घसः स्वरेऽनङि क्ङिति लुक्' (४।२।४४) अलुक् । 'अघोषे प्रथमोऽशिट : ' (१।३।५०) घ० क० । 'नाम्यन्तस्था- कवर्गात् ० ' (२।३।१५) षत्वम् । क षयोगे क्ष । अत्र प्रथमत्वे घसेरुपान्त्यलोपः ।