________________
२६८ योगबिन्दु सूत्र : ४०४-४०५-४०६-४०७-४०८ जीवे, अधीति आधारभूते, 'इति' इत्येतस्य पूर्वोक्तार्थस्य, 'संवृत्तेः'-साङ्गत्येन वर्तनात्, ज्ञेयमध्यात्मचिन्तकै:-भावयोगिभिरिति ॥४०४॥ अथ वृत्तिसंक्षयमधिकृत्याह
भावनादित्रयाभ्यासाद्, वर्णितो वृत्तिसंक्षयः ।।
स चात्मकर्मसंयोगयोग्यतापगमोऽर्थतः ॥४०५॥ भावनादि-भावनाध्यानसमतालक्षणं यद्योगत्रयं तस्याभ्यासातू, 'वर्णितो वृत्तिसंक्षयः' पञ्चमो योगभेदो योगशास्त्रेषु । स च-स पुनर्वृत्तिसंक्षयः आत्मनः कर्मसंयोगयोग्यताया अपगमो निवृत्तिरर्थतः परमार्थमपेक्ष्येति ॥४०५ ॥ इदमेव भावयति
स्थूरसूक्ष्मा यतश्चेष्टा आत्मनो वृत्तयो मताः ।
अन्यसंयोगजाश्चैता योग्यता बीजमस्य तु ॥४०६॥ स्थूरा-गमनागमनादिरूपाः सूक्ष्माश्चोच्छवासनि:श्वासादिरूपा: यतो-यस्मात् चेष्टा:-जीवप्रदेशपरिस्पन्दलक्षणाः आत्मनो वृत्तयो-व्यापाराः मताः । ततः किमित्याह अन्यसंयोगजाश्च'-अन्येन कर्मणा सह यो जीवस्य संयोगस्तस्माज्जाता एव एताः चेष्टाः, योग्यता बीजं-हेतुः अस्य तु-'अस्य संयोगस्य पुनः ४०६॥ अत्रैव विपक्षे बाधामाह
तदभावेऽपि तद्भावो, युक्तो नातिप्रसङ्गतः ।
मुख्यैषा भवमातेति, तदस्या अयमुत्तमः ॥४०७॥ तदभावेऽपि योग्यताविरहे योग्यतायां पुनः स्यादेव तद्भाव इत्यपिशब्दार्थ:तद्भावोऽन्यसंयोगभावः-युक्तो घटमानः न-नैव, अतिप्रसंगतोऽतिप्रसंगदोषव्याघातात्, मुख्यैषा अन्यसंयोगयोग्यता, भवमाता-संसारजननी, इति: पदसमाप्ती, तत्-तस्मात् अस्या अन्ययोगयोग्यतायाः सकाशात् अयमन्यसंयोगः उत्तमोऽनुपचरितः ॥४०७॥ एतदेव भावयति
पल्लवाद्यपुनर्भावो, न स्कन्धापगमे तरोः । स्यान्मूलापगमे यद्वत्, तद्वद्भवतरोरपि ॥४०८॥
१. अन्यसंयोगस्य-A.B.;
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
