________________
१३, १४, १५, १६ ) ज्ञानपञ्चमीस्तोत्रचतुष्क શ્રીહેમચંદ્રાચાર્ય જ્ઞાનભંડાર-પાટણની એક જ હસ્તપ્રતમાંથી પ્રાપ્ત થયેલા ચારેય જ્ઞાનપંચમી સ્તોત્ર સરળ પ્રાકૃત ભાષામાં રચાયેલા છે.
તેમાંથી પ્રથમ સ્તોત્ર પ્રસન્નચંદ્રજીનું છે. ત્યાર પછીના બે સ્તોત્રના રચયિતાનું નામ ‘વિમલ' હોવાની સંભાવના લાગે છે. બન્ને સ્તોત્રના અન્ય પદ્યમાં ‘વિમલ’ શબ્દ ગુંફિત છે. 'विमलचंदुज्जला कित्ति तसु विप्फुरइ' ‘તે વિમતનાળ’મુળસં યા’૦
બન્ને સ્તોત્રમાં લય માધુર્ય અને સુંદર ગેયતા છે. અનુપ્રાસ પ્રચૂરતાને કારણે પદઝમક પણ ઊભી થઈ છે.
પ્રથમ અને દ્વિતીય સ્તોત્રમાં જ્ઞાનના સામાન્યતઃ પ્રભાવનું અને પંચમીની આરાધનાવિધિનું પ્રદર્શન છે જ્યારે તૃતીય સ્તોત્રમાં જ્ઞાનનો મહિમા આલેખ્યો છે. તેમાં
‘જિનાગમની ભાષા અર્ધમાગધી છે' તે ઉલ્લેખ કરેલો છે. (પઘ-૪) પ્રદીપ, દ્વીપ, સૂર્ય, લોચન વગેરે વિવિધ રૂપકો દ્વારા જ્ઞાનમાહત્મ્યની સંસ્તવના (પદ્ય પથી ૮) મધુરભાવ અને સુંદર શબ્દરચનાના સંયોજનપૂર્વક રજૂ થઈ છે.
જ્ઞાનનું ફળ મદ-મોહનો નાશ છે. પરંતુ તેના સાધન તરીકે વિવેકને દર્શાવ્યો છે. (પદ્ય-૧)
જ્ઞાન ત્રાણ છે, શરણ છે, ભવોદધિમાં ડૂબતા જીવો માટે નાવ છે, દરિદ્રવિદ્યુતોમાટે ચિંતામણિ રત્ન છે. (પદ્ય-૧૦) શ્રુતજ્ઞાનથી ચારિત્રની પ્રાપ્તિ, તેના દ્વારા આશ્રવનિરોધ અને અંતે કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. (પદ્ય-૧૨) જ્ઞાન તૃષિતને જલ છે. તુષિતને ભોજન છે, ગ્રીષ્મના સંતાપથી સંતપ્ત જીવો માટે નંદનવન છે. (પદ્ય-૧૪) વગેરે સુંદ૨ સ્તવના કરીને અંતે ‘ને પૂયંતિ પરમમત્તીણ્ તે વૃતિ સિાંતિ' કહીને સ્તવન સમાપન કર્યું છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
