________________
आगम
(४०)
प्रत
सूत्रांक
[सू...]
दीप
अनुक्रम
[२१..]
आवश्यक”- मूलसूत्र - १ (मूलं + निर्युक्तिः + वृत्ति:)
अध्ययन [४], मूलं [सू.] / [गाथा-], निर्युक्तिः [ १२७१...] भाष्यं [२०४...],
नान्येषाम् अशक्यत्वादिश्यलं विस्तरेण, यथा चायं योगनिरोधो जिनानां ध्यानं यावन्तं च कालमेतद्भवत्येतदुपरिष्टाक्ष्याम इति गाथार्थः ॥ ३ ॥ साम्प्रतं छद्मस्थानामन्तर्मुहूर्तात् परतो यद्भवति तदुपदर्शयन्नाह - अंतमुत्तर चिंता झानंतर प होजाहि सुचिरंषि होज बहुवत्युकमे शाणताणो ॥ ७ ॥
व्याख्या--' अन्तर्मुहूर्तात् परत' इति भिन्नमुहूर्तादूर्ध्व 'चिन्ता' प्रागुक्तस्वरूपा तथा ध्यानान्तरं वा भवेत्, तत्रेह न ध्यानादन्यद् ध्यानं ध्यानान्तरं परिगृह्यते, किं तर्हि ? - भावनानुप्रेक्षात्मकं चेत इति इदं च ध्यानान्तरं तदुत्तरकाल भावि नि ध्याने सति भवति, तत्राप्ययमेव न्याय इतिकृत्वा ध्यानसन्तानप्राप्तिर्यतः अतस्तमेव कालमानं वस्तुसङ्गमद्वारेण निरूपयन्नाह - 'सुचिरमपि' प्रभूतमपि, कालमिति गम्यते भवेत् बहुवस्तुसङ्क्रमे सति ध्यानसन्तानः' ध्यानप्रवाह इति, तत्र बहूनि च तानि वस्तूनि २ आत्मगतपरगतानि गृह्यन्ते, तत्रात्मगतानि मनःप्रभृतीनि परगतानि द्रव्यादीनीति, तेषु सङ्क्रमः | सञ्चरणमिति गाथार्थः ॥ ४ ॥ इत्थं तावत् सप्रसङ्गं ध्यानस्य सामान्येन लक्षणमुक्तम्, अधुना विशेषलक्षणाभिधित्सया ध्यानोद्देशं विशिष्टफलभावं च संक्षेपतः प्रदर्शयन्नाह
अहं रुदं धम्मं सुकं शाणाइ तत्थ अंसाई निर्मााणसाहणाई भवकारणमहरुदाई ॥ ५ ॥
व्याख्या-- आर्त रौद्रं धर्म्य शुक्कं तत्र ऋतं दुःखं तन्निमित्तो दृढाध्यवसायः, ऋते भवमार्त क्लिष्टमित्यर्थः, हिंसाद्यतिक्रौर्यानुगतं रौद्रं श्रुतचरणधर्मानुगतं धर्म्यं, शोधयत्यष्टप्रकारं कर्ममलं शुचं वा कुमयतीति शुक्लम्, अमूनि ध्यानानि वर्तन्ते, अधुना फलहेतुत्वमुपदर्शयति- 'तत्र' ध्यानचतुष्टये 'अन्त्ये' चरमे सूत्रक्रमप्रामाण्याद्धर्मशुक्ले इत्यर्थः, किं १ - 'निर्वा
मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित आगमसूत्र [४०], मूलसूत्र [०१] "आवश्यक" मूलं एवं हरिभद्रसूरि-रचित वृत्तिः
~ 1170~
