________________
आगम
(०४)
“समवाय” - अंगसूत्र-४ (मूलं+वृत्ति:) समवाय [१],
--------- मूलं [१] मुनि दीपरत्नसागरेण संकलित...........आगमसूत्र - [४], अंग सूत्र - [०४] “समवाय” मूलं एवं अभयदेवसूरि-रचित वृत्ति:
प्रत सूत्रांक
द योगनिरोधलक्षणा नास्तिकत्वं वा । तथैको लोकः, त्रिविधोऽप्यसङ्ख्येयप्रदेशोऽपि वा द्रव्यार्थतया । तथा एकोऽलो-18
कः, अनन्तप्रदेशोऽपि द्रव्यार्थतया, अथवैते लोकालोकयोबहुत्वव्यवच्छेदनपरे सूत्रे, अभ्युपगम्यन्ते च कैश्चिद्धहवो लोकाः, अतस्तद्विलक्षणा अलोका अपि तावन्त एवेति, एवं सर्वत्र गमनिका कार्या । नवरं धर्मो-धर्मास्तिकायः, अधर्म:-अधर्मास्तिकायः, पुण्य-शुभं कर्म, पापम्-अशुभं कर्म, बन्धो-जीवस्य कर्मपुद्गलसंश्लेपः, स चैकः सामान्यतः, सर्वकर्मवन्धव्यवच्छेदावसरे या पुनर्बन्धाभावाद्, अनेनोद्देशेन मोक्षाश्रवसंवरवेदनानिर्जराणामप्येकत्वमवसेयमिति । इह चानात्मग्रहणेन सर्वेषामनुपयोगवतामेकत्वं प्रज्ञाप्य पुनर्लोकादितया यदेकत्वप्ररूपणं तत्सामान्यविशेषापेक्षमवगन्तव्यमिति ॥ एवं चात्मादीनां सकलशास्त्रप्रपञ्चानामर्थानां प्रत्येकमेकत्वमभिधाय अधुनात्मपरिणामरूपाणामर्थानां तदेवाह-'जम्बू' इत्यादि सूत्रसप्तकमाश्रयविशेषाणां तथा 'इमीसे रयणे'त्यादिसूत्राष्टादशकमाश्रयिणां स्थित्यादिधर्माणां प्रतिपादनपरं सुबोध, नवरं 'जम्बुद्दीवे दी' इह सूत्रे 'आयामविक्खंभेणं'ति कचित्पाठो दृश्यते, क्वचित्तु 'चकवालविखंभेणं'ति तत्र प्रथमः सम्भवति, अन्यत्रापि तथा श्रवणात् , सुगमश्च, द्वितीयस्त्वेवं व्याख्येयः-चक्रवालविष्कम्भेन-वृत्तव्यासेन, इदं च प्रमाणयोजनमवसेयम्, यदाह-"आयङ्गुलेण वत्थु उस्सेहपमाणओ मिणसु | देहं । नगपुढविविमाणाई मिणसु पमाणंगुलेणं तु ॥१॥" तथा पालक-यानविमानं सौधर्मेन्द्रसम्बन्ध्याभियो
भारमागुलेन वस्तु उत्सेधांगुलप्रमाणतो मिनु देहम् । नगपृथ्वी विमानानि मिनु प्रमाणांगुलेनैव ॥१॥
दीप अनुक्रम
[१]
'आत्मा' आदि सूत्रोक्त शब्दस्य व्याख्या:
~ 15~
