SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 43
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ षड्दर्शन समुच्चय भाग - २, श्लोक - ४५-४६, जैनदर्शन आपके कार्य के लक्षणानुसार ईश्वर भी विकारी होने से कार्यरूप बनेंगे। जो कार्य हो उसका कोई कर्ता होता ही है। इसलिए ईश्वर के कर्ता के रुप में दूसरा बुद्धिमानकर्ता मानना पडेगा । उसके कर्ता के रुप में तीसरा, तीसरे के कर्ता के रुप में चौथा बुद्धिमानकर्ता मानना पडेगा । इस तरह से अप्रामाणिक अनंतपदार्थो की कल्पनास्वरुप अनवस्थादोष आ जायेगा । १६ / ६३९ यदि ईश्वर को अविकारी मानोंगे तो सृष्टिसर्जन, सृष्टिरक्षण और सृष्टिनाश का कार्य नहि हो सकेगा । क्योंकि जिसके स्वभाव में बदलाव न हो, उसे अविकारी कहा जाता है। इसलिए ईश्वर को अविकारी मानोंगे तो या तो उसका एक सर्जनहार स्वरुप ही मानना पडेगा । उसके योग से वह ईश्वर द्वारा रक्षण - प्रलय का कार्य नहि हो सकेगा। वैसे ही एक स्वभाववाले ईश्वर घट बनाते होंगे। तब उसके एक स्वभाव के कारण घट ही बना सकेंगे। दूसरे पदार्थ नहि बना सकेंगे और बनायेंगे तो घट जैसे ही सभी पदार्थ बन जायेंगे। इसलिए जगत के कार्यो में दिखती विचित्रता नहीं होगी और अनवस्था खडी होंगी। इसलिए चोथा विकल्प भी उचित नहि है । कार्यस्वरूपस्य विचार्यमाणस्यानुपपद्यमानत्वादसिद्धः कार्यत्वादित्ययं हेतुः । किं च, कादाचित्कं वस्तु लोके कार्यत्वेन प्रसिद्धम् । जगतस्तु महेश्वरवत्सदा सत्त्वात्कथं कार्यत्वम् ? तदन्तर्गततरुतृणादीनां कार्यत्वात्तस्यापि कार्यत्वे महेश्वरान्तर्गतानां बुद्ध्यादीनां परमाण्वाद्यन्तर्गतानां पाकजरूपादीनां च कार्यत्वात्, महेश्वरादेरपि कार्यत्वानुषङ्गः । तथा चास्याप्यपरबुद्धिमद्धेतुकत्वकल्पनायामनवस्थापसिद्धान्तश्चानुषज्यते । E-17 अस्तु वा यथा कथंचिज्जगतः कार्यत्वं, तथापि कार्यत्वमात्रमिह हेतुत्वेन विवक्षितं तद्विशेषो वा ? यद्याद्यः, तर्हि न ततो बुद्धिमत्कर्तृविशेषसिद्धिः, तेन समं व्याप्त्यसिद्धेः, किं तु कर्तृसामान्यस्य (सिद्धिः) । तथा च हेतोरकिंचित्करत्वं साध्यविरुद्धसाधनाद्विरुद्धत्वं वा । ततः कार्यत्वं कृतबुद्ध्युत्पादकम्, बुद्धिमत्कर्तुर्गमकं न सर्वम् । सारूप्यमात्रेण च गमकचे बाष्पादेरप्यग्निं प्रति गमकत्वप्रसङ्गः, महेश्वरं प्रत्यात्मत्वादेः सादृश्यात्संसारित्वकिंचिज्ज्ञत्वाखिलजगदकर्तुत्वानुमापकानुषङ्गः, तुल्याक्षेपसमाधानत्वात् । ततो बाष्पधूमयोः केनचिदंशेन साम्येऽपि यथा कुतश्चिद्विशेषामोऽग्निं गमयति न बाष्पादिः, तथा क्षित्यादीतरकार्य-त्वयोरपि कश्चिद्विशेषोऽभ्युपगम्यः । अथ द्वितीयः, तर्हि हेतोरसिद्धत्वं कार्यविशेषस्याभावात्, भावे वा जीर्णकूपप्रासादादिवदक्रियादर्शिनोऽपि कृतबुद्धयुत्पादकत्वप्रसङ्गः I समारोपान्नेति चेत्, सोऽप्युभयत्राविशेषतः किं न स्यात्, उभयत्र कर्तुरतीन्द्रियत्वाविशेषात् । अथ प्रामाणिकस्यास्त्येवात्र कृतबुद्धिः । ननु कथं तस्य तत्र कृतत्वावगमोऽनेनानुमानेनानुमानान्तरेण वा । आद्येऽन्योन्याश्रयः । तथाहिसिद्धविशेषणाद्धेतोरस्योत्थानं, तदुत्थाने च हेतोर्विशेषणसिद्धिरिति । द्वितीयपक्षेऽनुमानान्तरस्यापि सविशेषणहेतोरेवोत्थानम्, तत्राप्यनुमानान्तरात्तत्सिद्धावनवस्था, तन्न कृतबुद्ध्यु (E-17) - तु० पा० प्र० प० । Jain Education International For Personal & Private Use Only www.jainelibrary.org
SR No.004074
Book TitleShaddarshan Samucchaya Part 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSanyamkirtivijay
PublisherSanmarg Prakashak
Publication Year2012
Total Pages756
LanguageHindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size17 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy