Damyanti Katha Champu

SR No.: 004071
Original Sutra Author: N/A
Author: Vinaysagar
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2010
Total Pages: 776
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 14 MB

Page 673

५२८
दमयन्ती-कथा-चम्पू: जेमनभूमिं भजति सति, बहिः-स्वावस्थानाद् बाह्यप्रदेशे सूपकाराणां कलकल:--कोलाहल: समुल्ललास-उदभूत् । किम्भूते भूभुजि ? निवर्तितः-कृतो मज्जनादिक्रियाणां कलाप:समूहो येन स तस्मिन् । क्व सति ? समस्तो यः सेवकजन:-अनुचरलोकस्तस्मिन् निःसृतेगते सति । पुनः कासु सतीषु ? विश्रान्तानि-उपरतानि तूर्यतालैः१ सम्बद्धानि गीतानि यासु एवंविधासु नृत्यशालासु सतीषु । उत्प्रेक्ष्यते-निर्याता:-निःसृता या नर्तक्यस्तासां विरहखेदात्वियोगदुःखात् मूकीभूताष्विव । अन्योपि विरहखेदात् मूकीभवति तथा नृत्यशाला अपि । मन्ये, नर्तकीनां वियोगदुःखादेव तूष्णीं भेजुरिति । पुनः कासु सतीषु ? उत्प्रेक्ष्यतेअर्थाधिकारका:-भाण्डागारिकास्ते कुटीषु-गृहेषु निःशब्दतया-निर्गतः शब्दो याभ्यस्ता निःशब्दास्तभावो निःशब्दता तया गतजनकलकलत्वेन सुप्तास्विव-शयितास्विव । पुनरुत्प्रेक्ष्यते-सामन्तानां ये मण्डपा:-आश्रयविशेषास्तेषु शून्यतया सामन्तानां भोजनार्थमन्यत्र गतत्वात् मध्याह्नस्य या तन्द्री:-निद्रा तया मूर्छितेष्विव-प्रचलायितेष्विव । अन्योऽपि तन्द्रीमूर्छितः किल न ब्रूते तथा तेपि शून्यत्वात् जनस्वनराहित्येन तन्द्रीमूर्छिता इव ज्ञायन्ते । "तन्द्रिस्तन्द्रीश्च निद्रायाम्" [देवकाण्ड ९] इति शिलोञ्छः । पुनः क्व सति ? राजभवनाङ्गणे संक्रान्ता-प्रतिफलिता सेवाविलासिनीनां चरणयोः कुकुमपदपंक्तिः-घुसृणद्रवलिप्तपदरचना तद्भावस्तया प्रकाशमाने-शोभमाने । राजभवनाङ्गणे कस्मिन्निव ? उत्प्रेक्ष्यते-विकीर्णःविक्षिप्तो यो विकसित:-विहसितो रक्तारविन्दानां-अरुणपद्मानां प्रकर:-समूहो यस्मिन् एवंविधे इव । मन्ये, रमणीयरेकुङ कुमलिप्तपादप्रतिबिम्बानि न विद्यन्ते, किन्तु अरुणानि पद्मान्येव विकीर्णानि सन्तीति भावः । तथा भोजनावसरे शंखसहिता याः काहलास्तासु घनं-निविडं यथाभवति तथा ध्वनन्तीषु-शब्दायमानासु सतीषु । काहला वाद्यभेदः स्त्रीनपुंसकः । यदनेकार्थ:-"काहलं तु स्यात् भृशे चाव्यक्तवाचि च शुष्के च वाद्यभेदे च" [३।६७१६७२]। तथा प्रत्यास्वादिकजनेषु आस्वाद-आस्वादं प्रति चरन्तीति प्रत्यास्वादिकाः प्रतिगृहं किञ्चित् किञ्चिद् रसास्वादग्राहिणः । चरतीत्यर्थे ठक् । एवंविधा ये जना:-भिक्षुविशेषास्तेषु प्रधावमानेषु प्रतिसद्मद्रुतं गच्छत्सु सत्सु । *तथा अतिथीनां याः सत्रशाला सत्रं-सदादानं तस्य शाला-गृहाणि तासु परिमृज्यमानासु-पूजासु क्रियमाणासु सतीषु* | "सत्रमाच्छादने क्रतौ महादाने वने दम्भे" [२।४७७] इत्यनेकार्थः । तथा अग्रे-स्वभोजनात् पूर्वं नियतं आश्यन्ते-भोज्यन्ते ये ते अग्राशना:-अग्रे भोजनिका, एवंविधा ये ब्राह्मणास्तेषु सज्जीक्रियमाणेषुसावधानीक्रियमाणेषु सत्सु । तथा कपिलासु-पिङ्गलवर्णासु पुण्याः-पवित्राश्च ताः गावश्व पुण्यगव्यस्तासु पुण्यगवीषु तृणवाटिकादिषु प्रवेश्यमानासु सतीषु । किम्भूतासु पुण्यगवीषु ? गोग्रासस्य-तृणकवलस्य योग्या गोग्रासयोग्यास्तासु । पुण्य
१. तूर्यनादैः अनू. । २. यो नास्ति अनू. । ३. रमणी० अनू. । ४. भाव: नास्ति अनू. । ___*-* चिन्हान्तर्गत पाठो नास्ति अनू. । ५. भोजनाय सावधानी क्रियमाणेषु अनू. ।