________________
चतुर्थ उच्छ्वासः
प्रायः सैव भवेदेषा पान्थादश्रावि या मया । युगायितं विनिद्रस्य यत्कृते मे त्रियामया ॥ १ ॥
प्राय इति । वृत्तम् । यत्कृते यदर्थं मे मम विगता निद्रा यस्याऽसौ विनिद्रस्तस्यअपगततन्द्रस्य त्रियामया - रात्र्या युगेनेवाचरितं युगायितं, या च मया पथिकात् श्राविश्रुता सैवैषा - इयं हंसेनापि कथिता प्रायो भवेत् । युगं कृत युगायितम् । त्रियामयेति त्रिसंख्यामितप्रहररात्रि. वाचकत्वेन साभिप्रायं । प्रायः शब्दो वितर्के ॥ १ ॥
तदेतन्मे
तद्वार्तामृतपानार्थि भूयोऽपि श्रवणेन्द्रियम् । तृप्यते केन वानन्दकन्दे कान्ताकथानके ॥ २ ॥ तदेतन्मे-मम
तदिति । वृत्तम् । श्रवणेन्द्रियं भूयोऽपि - पुनरपि तस्याः - दमयन्त्या वार्तैव अमृतंसुधा तस्य यत्पानं-अत्यन्तादरेण श्रवणं तत् अर्थयते-अभिलषतीत्येवं शीलं । तद्वार्त्तामृतपानार्थि वर्तते । पुनरपि तद्वार्तां शृणोमि येन तृप्तं स्यामित्यभिलाषुकमस्तीत्यर्थः । वेति-पक्षान्तरे, वा-अथवा आनन्दस्य कन्द इवोत्पादकत्वात् यत्तत् आनन्दकन्दं तस्मिन् आनन्दकन्दे कान्ताकथानके केन तृप्यते - प्रीयते ? अपितु न केनाऽपि ॥ २ ॥
Jain Education International
तत्किमेनं पुनः पृच्छामि ।
नेदं नायकस्थानम्' ।
२४३
तत् किं एनं - हंस पुनः पृच्छामि तद्वार्त्तामिति शेषः ।
नेदं नायकस्य - प्रधानस्य स्थानं-स्थितिरौचित्यं नायकस्थानकं, धैर्यं हि नायकपदं परमं वदन्ति । यदि पुनः पृच्छामि तदा नायकत्वं प्रयाति । नायकलक्षणं च रुद्रटोक्तमिदम्—
“रत्युपचारे चतुरस्तुङ्गकुलो रूपवानरुक् मानी । अग्राम्योज्ज्वलवेषोऽनुल्वणचेष्टः स्थिरप्रवृतिः ॥ सुभगः कलासु कुशलस्तरुणस्त्यागी प्रियंवदो दक्षः ।
गम्यासु च विस्रम्भी तत्र स्यान्नायकः ख्यातः ॥ " [ काव्यालङ्कार २७,८]
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
