________________
१७४ / जैनपरम्परा और यापनीयसंघ / खण्ड ३
अ० १४ / प्र० २
२.
" पञ्चानां मूलगुणानां रात्रिभोजनवर्जनस्य च पराभियोगाद् बलादन्यतमं प्रतिसेवमानः पुलाको भवति ।" (त. रा. वा. ९/४७/४/पृ.६३८)।
३. “महाव्रतलक्षणपञ्चमूलगुणविभावरीभोजनविवर्जनानां मध्येऽन्यतमं बलात् परोपरोधात् प्रतिसेवमानः पुलाको विराधको भवति । " ( तत्त्वार्थवृत्ति / ९ / ४७/पृ.३१६) । सावद्यविरतिं कृत्स्नामूरीकृत्य प्रबुद्धधीः ।
तद्भेदान् पालयामास व्रतसंज्ञाविशेषितान् ॥ २०/१५८ ॥
४.
दयाङ्गनापरिष्वङ्गः
अस्तेयव्रततात्पर्यं
७.
सत्ये नित्यानुरक्तता ।
ब्रह्मचर्यैकतानता ॥ २०/१५९॥
यहाँ आदिपुराण के कर्त्ता आचार्य जिनसेन ने पाँच महाव्रतों के वर्णन के बाद विकाल (रात्रि) में रात्रिभोजन के त्याग को व्रतों में परिगणित किया है।
Jain Education International
परिग्रहेष्वनासङ्गो
विकालाशनवर्जनम् ।
व्रतान्यमूनि तत्सिद्ध्यै भावयामास भावनाः ॥ २०/१६० ॥ आदिपुराण ।
५. “णेगम-ववहार-संगहाणं णाणावरणीयवेयणा पाणादिवादपच्चए । मुसावादपच्चए । अदत्तादाणपच्चए। मेहुणपच्चए । परिग्गहपच्चए । रादिभोयणपच्चए।" (ष.खं. /पु.१२ / ४,२, ८, २-७/पृ. २७५-२८२) ।
६.
विरदी | पंचविहो होदि णादव्वो ॥ २८८ ॥
पाणिवहमुसावाद - अदत्तमेहुणपरिग्गहा एस चरित्ताचारो
तेसिं चेव वदाणं रक्खटुं रादिभोयणणियत्ती । अट्ठा य पवयणमादा य भावणाओ य सव्वाओ ॥ २९५ ॥ साधेंति जं महत्थं आयरिदाई च जं महल्लेहिं । जं च महल्लाइं
मूला. ।
मूला. ।
सयं महव्वदाई हवे ताई ॥ ११७८ ॥ भ.आ. ।
रक्खटुं रादिभोयणणियत्ती ।
तेसिं चेव वदाणं अट्ठप्पवयणमादाओ भावणाओ य सव्वाओ ॥ ११७९ ॥ भ.आ. ।
इन्हीं प्रमाणों के आधार पर अपराजितसूरि ने निम्न कथन किया है – “आद्यपाश्चात्यतीर्थयो रात्रिभोजनविरमणषष्ठानि पञ्च महाव्रतानि । - - - तेषामेव पञ्चानां व्रतानां पालनार्थं रात्रिभोजनविरमणं षष्ठं व्रतम् ।" (वि.टी./ 'आचेलक्कु' ४२३ / पृ.३३०-३१) । अनुवाद - " प्रथम और अन्तिम तीर्थंकरों के तीर्थ में रात्रिभोजनत्याग नामक छठे व्रत के साथ पाँच महाव्रत होते हैं । - - - उन्हीं पाँच व्रतों के पालन के लिए रात्रिभोजनत्यागरूप छठा व्रत है ।"
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org