________________
अ०२/प्र०३
काल्पनिक हेतुओं की कपोलकल्पितता का उद्घाटन / ८७ पत्त-पत्ताबंधो पायट्ठवणं च पायकेसरिआ।
पडलाइं रयत्ताणं गुच्छगओ पायनिज्जोगो॥ 'पायनिज्जोगु' त्ति पात्रपरिकरः।
तिन्नेव य पच्छागा रयहरणं चेव होइ मुहपत्ती।
एसो दुवालसविहो उवही जिणकप्पिआणं तु॥ 'पच्छाग' त्ति प्रच्छादकाः कल्पाः, द्वौ सौत्रौ एकस्त्वौर्णिक इति त्रयः कल्पाः। एवमुपकरणभेदैरष्टौ विकल्पा जिनकल्पे भवन्ति। यदुक्तं
दुग तिग चउक्क पणगं नव दस इक्कारसेव बारसगं। एए अट्ठ विगप्पा जिणकप्पे हुंति उवहिस्स॥ पुत्तीरयहरणेहिं दुविहो तिविहो अ इक्ककप्पजुओ। चउहा कप्पदुगेणं कप्पतिगेणं तु पंचविहो॥ दुविहो तिविहो चउहा पंचविहोविहु सपायनिग्जोगी। जायइ नवहा दसहा इक्कारसहा दुवालसहा॥
इति (पञ्चवस्तु०/७७२/३/४)। एवंविधो हि जिनकल्पः सम्प्रति व्युच्छिन्नः। यत्कालोत्पन्नः सिद्धयति तत्कालोत्पन्न एव जिनकल्पं प्रतिपद्यन्ते, नान्यः, सम्प्रति तथास्वरूपाभावात्। सम्प्रत्येकः स्थविरकल्प एव। तद्वान् पुनर्जघन्यतोऽपि चतुर्दशोपकरणवानेव। तानि चोपकरणानि द्वादश जिनकल्पोक्तान्येव, मात्रकं चोलपट्टकश्चेति चतुर्दश। यदुक्तं
एए चेव दुवालस मत्तग अइदेग चोलपट्टो उ।
एसो चउदसरूवो उवही पुण थेरकप्पंमि॥ इति (पं० ७७९)। तत्र मात्रकं सर्वयतिसाधरणवस्तुग्रहणयोग्यः पात्रविशेषः। स्थविरकल्पे उत्कृष्टपदिकोपकरणचिन्तायां तु शीताद्यसहिष्णून् तपस्विबालग्लानादीन् प्रतीत्य यावत् संयमनिर्वाहहेतुर्द्विगुणोऽप्यधिको वा उपधिः श्रीनिशीथचूाद्यागमोक्तोऽवगन्तव्यः। एवमुक्तप्रकारेण जिनकल्पिकाः स्थविरकल्पिकाश्चेत्युभयेऽपि प्रागुक्तगुणहेतवे वस्त्राणि बिभ्रति। अन्यथा प्रवचनखिंसादयः स्त्रीजनस्यात्मनश्च मोहोदयादयो बहवो दोषाः स्युः।" (प्रव.परी/ वृत्ति./ १ / २ / ३१ / पृ.९३-९५)।
अनुवाद "जिनकल्पिक साधु दो प्रकार के होते हैं : लब्धिमान् और अलब्धिमान्। लब्धि भी कर्मों की विचित्रता के अधीन होती है, अतः किसी को केवल पात्रविषयक लब्धि
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org