Page Text
________________
१६८
महामहोपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचिते खोपज्ञहैमलघु
सौपन्थयं सौवन्ध्यम् । सुपथिन्शब्दस्यात एव निपातनात् पकारात्परो नागमः, पस्य च वा वकारः । साङ्काश्यम् काम्पील्यम् । सुपन्थिन्, सुवन्थिन्, सङ्काश, कम्पील, सुपरि, यूप, अश्मन्, अश्व, अङ्ग, नाथ, १० ( कुण्ट ? ), कुट, कूट, मादित, मृष्टि, आगस्त्य, शूर, विरन्त, विकर, नासिका, प्रगदिन्, २० मगदिन्, कटिद, कटिप, कटिव, चूदार, मदार, मजार, कोविदार, कश्मीर, शूरसेन, ३० ५ कुम्भ, सीर, सुर, कसमल, अंस, नासा, रोमन, लोमन्, तीर्थ, पुलिन, ४० मलिन, अगस्ति, सुपथिन्, दश, नल, सकर्ण, कलिव, खडिव, गडिव, ४९ इति सुपन्ध्यादय एकोनपञ्चाशत् ॥ "सुतङ्गमादेरिअ” ( ६।२।८५ ) । सौतङ्गमिः, मौनिवृत्तिः । सुतङ्गम, मुनिवित्त, विप्रवित्त, महावित्त महापुत्र शुक्रवेत, विग्र, श्वन्, अर्जुन, १० अजिर, गदिक, बीज, वापा, बीजवापा, कर्ण १६ इति सुतङ्गमादयः षोडश । "बलादेर्यः " ( ६।२।८६ ) । बल्यं, पुल्यं, बल, पुल, मुल, उल, १० कुल, दुल, नल, दल, उरल, लकुल, वन, इति बलादय एकादश । “अहरादिभ्योऽञ्” (६।२।८७) आहं लौमं तेन निर्वृत्तमित्यर्थेऽहः शब्दाद्देशे नाम्नि विहितोऽयमञ्, विशेषविहितत्वान्निर्वृत्त इति सामान्यविहितस्य कालेकणोऽपवादः । अहन्, लोमन् वेमन् गङ्गा, इत्यहरादिराकृतिगणः । "सख्यादेरेयण” (६।२।८८ ) । साखेयः, साखिदत्तेयः । सखि, सखिदत्त, दत्त, अनि, अभिदत्त, वादत्त ( त ? ), वायुदत्ता, गोपि ( फि ? ) ल, भल्ल, भल्लि, पाल, चक्र, १० चक्रवाक, छगल, अशोक, १५ सीरक, सरक, वीर, सरस, समल, रोह, २० तमाल, कदल, करवीर, कुसी ( शी ? ), रक,
सुरसा, सरम, सप्तल (सपूल ? ), २७ इति सख्यादयः सप्तविंशतिः । " पन्ध्यादेरायनण” ( ६।२।८९ ) । पान्थायनः - पथिनशब्दस्य प्रत्यययोगे पकारात्परो नागमोडत एव निपातनात् । पाक्षायणः । तौषायणः । पथिन्, पक्ष, तुष, अण्डक, वलिक, पाक, चित्र, चित्रा, अतिश्व, कुम्भ १०, सीरक, रोमन्, लोमन्, लोमक, हंसक, सकर्ण, सकर्णक, सरक, सहक, सरस, २० समल, अंशुक, २० कुण्ड, यमल, बिल, हस्त, हस्तिन् सिंहक २८ इति पन्ध्यादयोऽष्टाविंशतिः । “कर्णादेरायनिञ्”
( ६।२।९० ) । कार्णायनिः; वासिष्ठायनिः । कर्ण, वसिष्ठ, अर्क, लुस, ( अर्कलुस ? ) द्रुपद, आनडुह्य, पाश्चजन्य, स्फिगू, स्फिज, कुलिश, आकनीकुम्भ, जित्वन्, जित्य, जैत्र, अण्डीवत्, जीवन्त इति कर्णादयः सप्तदश । "उत्करादेरीयः " ( ६।२।९१ ) | उत्करीयः सङ्करीयः । उत्कर, सङ्कर, सम्पर, सम्पल, सफर, सम्फल, सम्फुल, पिप्पल, मूल, पिप्पलमूल, १० अर्क, अश्मन्, सुवर्ण, २५ सुपर्ण, पर्ण, सुपर्णपर्ण, हिरण्यपर्ण, इडा, अजिर, इडाजिर, २० अग्नि, तिक, कितव, आतप, अनेक, पलाश तिक कितव, वातपान, एकपलाश, अनेकपलाश, ३० अंशक, त्रैवण, पिचुक, अश्वत्थ, काश, कु(क्षु ? ) द्रा, काशकु (क्षु ? ) द्रा, भस्त्रा, विशाल, शाला, ४० अरण्य, अजिन, अरण्याजिन, जन्यजआज (आर्जन ? ) खण्डाजिन, चल्यण, उत्क्रोश, क्षान्ध, ५० खण्ड, खदिर, सूर्पणाय, श्यावनाय, नैवाकव, नितान्त, वृक्ष, नितान्तवृक्ष, आर्द्रवृक्ष, ६० इन्द्रवृक्ष, अग्निवृक्ष, मन्त्रणार्ह, अरीहण ३० वातागर, विजिगीषा, संस्रव, रोहिद्गर्त्त, नीवापक, अणक, ७० विशात ( निशांत ? ) खलाजिन, ( खल, जिन ? ) वैराणक, अवरोहित, जन्य, इन्द्रवर्म्म, गर्त्त ७८ इति उत्कारादयोऽष्टसप्ततिः । "नडादेः कीयः " ( ६ । २ । ९२ ) नडकीयः । नड, प्लक्ष, बिल्व, वेणु, वेत्र, वेतस, त्रि, तक्षन्, इक्षुकाष्ठ, फपोत, क्रुञ्च, क्रुञ्चाशब्दस्यात एव गणपाठात् ह्रस्वत्वमिति नडादय एकादश । "कृशाश्वादेरीपण " ( ६।२।९३ ) कार्शाश्वीयः आरिष्ट्रीयः । कृशाश्व, अरिष्ट, अरिष्य, वेष्य, विशाल, रोमक, लोमक, रोमश, शवल, शिवल, कूट वर्तुल ( चर्चुल १), पूगर, शूकर, धूकर, पूकर, सदृश, सन्दृश, ३६ पुरग, पुरुगा (पुरगा, पूरवा १ ), २० सुख, धूम, धूम्र, विनत, आविनत, विकूची ( विकूच्या ) १
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004040 |
| Book Title | Haim Prakash Maha Vyakaranam Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kshamavijay |
| Publisher | Hiralal Somchand Kot Mumbai |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 560 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |