Page Text
________________
१२० महामहोपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचिते खोपज्ञहैमलघुग्रामणि कुलम् । निनी ग्रामणिनी । निना, निया। ग्रामण्या, ग्रामणिना। निनि । ग्रामणिनि । नियाम् , ग्रामण्याम् । हे ने, हे नि । हे ग्रामणे, हे ग्रामणि । कर्तृ २ । कर्तृणी २ । कर्दणि २ । हे कर्तः। हे कर्तृणी। हे कर्तृणि । क; । कर्तृभ्याम् । कर्तृमिः । करॆ । एदैतो हस्खत्वे इकार ओदौत उकारश्च वाच्यौ । ततश्च अतिहि अतिरि अतिगु अतिनु कुलमित्यादि प्राग्वत् । ५ इति महोपाध्यायश्रीकीर्तिविजयगणिशिष्योपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचितायां हैमलघुप्रक्रियायां खरान्ता मपुंसकलिङ्गाः । ___ वान्यतः । वा १-१ "अव्ययस्य" अन्यस्मादिति अन्यतः "किमद्वयादिसर्वाद्यवैपुल्यबहोः पित्तस्' इति तस् प्रत्यये अन्यतः १-१ । “अधण्तस्वाद्याशसः” इत्यव्ययसंज्ञायाम् "अव्ययस्य" इति सिलुक् । पुम्स १-१ "पुंसो पुमन्स्" "न्स्महतोः” इति दीर्घः पदस्य संयोगान्तस्य लुक् स्यादिति स्लोपः ।
टा आदिर्यस्य स टादिः टादि ७-१ "डिौँ” "डित्यन्त्य०" । स्वर ७-१ "अवर्णस्ये." । "समा१० नानां०"। "सो रुः" "रः पदान्ते." "नोऽप्रशानोऽनुस्वारानुनासिकौ च पूर्वस्याधुदपरे” इति नस्य षः
पूर्वस्यानुनासिकश्च । पञ्चपदमिदं सूत्रम् । पटु ३-१ पटुशब्दस्य गुणप्रवृत्तिनिमित्तकत्वेनान्यतो लिङ्गत्वात् विकल्पेन पुंवद्भावः । तत्र पुंवद्भावपक्षे "अनाम् स्वरे०" पटुने अन्यपक्षे नित्यदिति "ओदौतो." पटवे पटु ५-१, ६-१ "अनाम्०" पटुनः २ । पक्षे "डित्यदिति” “एदोद्भ्यां ०" "रः पदान्ते." पटोः २ ।
षष्ठीबहुवचने तु पटूनामित्येव रूपम् । पटु ७-१ "अनाम्०” पटुनि पक्षे "डिौँ” “डित्यन्त्य०" पटौ । १५पटु ६-२ ७-२ "अनाम्” पटुनोः २ पक्षे "इवर्णादेः०” पलोः २ । पटुषु हे पटो हे पटु । अति
स्त्रिशब्दस्य "अनामस्वरे" इति नुमागमेन इयादेशो बाध्यते अतिस्त्रिणी अतिस्त्रीणि। टादौ पुंवद्भावविकल्पेन अतिस्त्रिणा २ अतिस्त्रिणे अतिस्त्रये, अतिस्त्रिणः अतिनेः ॥ १५ ॥ नीग्रामण्यादिशब्दानां ह्रस्वत्वे इति-"क्लीबे" इति हस्खे नि २ ग्रामणि २ कुलमिति विशेष्यज्ञापनाय वचनं निनी २ ग्रामणिनी २
नीनि २ ग्रामणीनि २ । एषामप्यन्यतोलिङ्गत्वात् टादौ स्वरादौ वा पुंवद्भावस्तत्र पुंवद्भावपक्षे "धातोरि२० वर्णस्य.” इयादेशे निया । क्लीबत्वपक्षे "अनाम्०” निना । ग्रामणीशब्दस्य पुंवद्भावपक्षे “निय आम्" इति डेरामादेशे नियाम् ग्रामण्याम् पक्षे "अनाम्०" निनि प्रामणिनि, व्यञ्जनादौ सर्वत्र पुंवद्भावाभावात् "क्लीबे" इति ह्रस्वत्वमेव निभ्याम् ग्रामणिभ्याम् निभिः ग्रामणिभिः इत्यादि । सम्बोधने "नामिनो लुग्वा" इति सिलुकि "हस्वस्य गुणः” इति गुणे हे ने हे प्रामणे । पक्षे "अनतो लुप्" इति सिलुप् हे नि हे
ग्रामणि कुल इत्यादि । प्रियकोष्टशब्दो मधुशब्दवत् टादौ स्वरे पुंवद्भावविकल्पेन प्रियक्रोष्ट्रे प्रियक्रोष्टवे २५ प्रियक्रोष्टुने इत्यादि । मांसपृतनासानूनां मांस्पृत्स्नवो वाच्याः शसादौ वेति पाणिनीयास्ततश्च मासि
मांसानि मान्भ्यां, मांसाभ्याम् पृता, पृतनया पृयां, पृतनाभ्याम् । स्नुनि सानूनि स्नुना सानुना स्नुने सानुने । यस्तु नः प्रस्थम् सानुरिति पुंल्लिङ्गः नुशब्दः सानुवाची स तु शब्दान्तरमेव । एवमवर्णेवर्णोवर्णान्ता नपुंसकाः शब्दा उक्ताः । अथ ऋकारान्तास्तत्र कर्तृ २ कर्तृणी २ कर्तृणि २ । अस्य अन्यतो लिङ्गत्वात् टादौ स्वरे वा पुंवद्भावः क; कर्तृणा । सम्बोधने हे कर्तः हे कर्तृ इति । अथ एदन्ता ३० ऐदन्ता ओदन्ता औदन्ताश्च शब्दा उच्यन्ते। एदैतो ह्रस्वत्वे इकार ओदौत उकारश्च वाच्यावितिततश्च अतिहे अतिरै अतिगो अतिनौ शब्दानां ह्रस्वत्वे यमतिक्रान्तम् अतिहि २ रायमतिक्रान्तमतिरि २ गामतिक्रान्तमतिमु२ नावमतिक्रान्तमतिनु२ कुलमिति अतिहिनी २ अतिहीनि २ । एषामन्यतो लिङ्गत्वात् अतिहिना अतिहया । एवमतिरिणी २ अतिरीणि २ अतिराया अतिरिणा व्यञ्जनादौ तु हस्खत्वे कृते
"एकदेशविकृतमनन्यवत्" इति न्यायात् "आ रायो व्यञ्जने" इत्यात्वे अतिराभ्याम् अतिराभिः ३५अतिरासु इत्यादि स्यात् । शेषं सुगमम् ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004040 |
| Book Title | Haim Prakash Maha Vyakaranam Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kshamavijay |
| Publisher | Hiralal Somchand Kot Mumbai |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 560 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |