Page Text
________________
प्रक्रियावृत्तिरूपे श्रीमप्रकाशे स्त्रीलिङ्गा ऋकाराद्यन्ताः । नपुंसकलिङ्गाः अकारान्ताः ११५
सि० ११४ / ९३ ]
स्त्रियाम् ॥ ११ ॥ क्रुशस्तुनस्तृच् निर्निमित्त एव स्यात् । ततो ड्यां क्रोष्ट्री ॥ ११ ॥ रै गो नौ शब्दाः प्राग्वत् । स्त्रि० स्त्री ७ - १ " स्त्रीदूतः" इति दाम् “ स्त्रियाः” इति इयादेशे स्त्रियाम् एकपदमिदं ० । निर्निमित्त एवेति पञ्चभिः क्रोष्ट्रीभिः क्रीतैरिति विगृह्य “मूल्यैः क्रीते” इतीकण् तस्य " अनाम्यद्विः लुबि” ति लुपि “ङयादेर्गौणस्य” इत्यादिना ङीनिवृत्तौ पञ्चक्रोष्टुभी रथैः । अत्र च निर्निमित्तत्वादादेशस्य ङीनिवृत्तावपि ५ निवृत्तिर्न भवति अत एव " कयमानिपित्तद्धिते" इति पुंवद्भावो न भवति पुंवद्भावेनापि हि आदेश एव निवर्त्तनीयः स च निमित्तत्वाश्रयणे ङीनिवृत्तावपि निवर्त्तत एव । ततो ज्यामिति अनेन तृजादेशे “स्त्रियां नृतोऽस्वस्रादेङः” इति ङयां “इवर्णादेरखे०" इति रत्वे क्रोष्ट्री । ततो नदीशब्दवद्रूपनयः ॥ ११ ॥ रै गो नौ शब्दाः प्राग्वदिति - रैशब्दः सुरैः शब्दवत् गोशब्दस्तथैव नौशब्दः सुनौ शब्दवदिति । रैशब्दस्य “आ रायो व्यञ्जने” इति व्यञ्जनादौ आत्वं स्वरादावायादेशः राः रायौ रायः । १० गौः गावौ गावः “आ अम् शसोऽता" इत्यात्वे गाम् गावौ गाः “एदोयां ङसिङसो रः” इति गोः २ इत्यादि ।
अ
नपुं स क
अथ अकारादिस्वरक्रमेण प्राप्ता नपुंसकलिङ्गाः स्वरान्ताः शब्दा उच्यन्ते । तत्र अकारान्त नपुंसकलिङ्गः कुलशब्दः ।
तत्र अकारान्तः कुलशब्दः इति कुल १-१ इति स्थिते सूत्रम् - अतः स्यमोऽम् ॥ १ ॥ [ सि० १।४।५७ ] अकारान्तस्य नपुंसकस्य स्वस्थमोरम् स्यात् । कुलम् ॥ १ ॥
अतः० । अत् ६-१ “लोकात्" "सो रुः " "रः पदान्ते० " सिच अम् च स्यम् तस्य स्यम् ६-१ “लोकात्” “सो रुः” । अम् १-१ “दीर्घज्या०” “अतोऽति०” “अवर्णस्ये” “एदोतः ०" । त्रिपदमिदं सूत्रम् । स्थानिमध्येऽमूग्रहणमुत्तरसूत्रार्थम्, सूत्रक्रमेणोत्तरसूत्रं हि “पञ्चतोऽन्यादेरनेकतरस्य द: " २५ ( १|४|५८ ) इति, तत्र हि स्वमोरुभयोरपि दकारो यथा स्यात्-अन्यत् तिष्ठति पश्य वेति । आदेशस्यामोऽकारोच्चारणं जरसादेशार्थ तेनातिजरसं कुलं तिष्ठतीति सिद्धम् ॥ १ ॥ कुल औ १-२ इति स्थिते सूत्रम् —
थां शिष्योद्भुतकीर्तिकीर्तिविजयश्रीवाचकाहमण
राजश्रीतनयो व्यधत्त विनयः श्रीतेजपालात्मजः । तस्य शासितसाधुशब्दसरणौ स्वोपज्ञसत्प्रक्रियावृत्तौ भेसुरनुक्रमेण घटनां शब्दाः स्वरान्ताः स्त्रियाम् ॥ १ ॥
थ
Jain Education International
स्व
औरीः ॥ २ ॥ [ सि० १/४/५६ ]
१५
लिङ्गाः
For Personal & Private Use Only
३०
नपुंसकस्य स्वऔः स्यात् । कुले ॥ २ ॥
औ० । औ १ - १ " सो रुः” । ई १-१ "सो रुः" "रः पदान्ते ०" "रो रे०" । द्विपदमिदं० । अनेन औकारस्य ईत्वे “अवर्णस्ये ० " कुले ॥ २ ॥ कुल १-३ इति स्थिते सूत्रम् -
३२
२०
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004040 |
| Book Title | Haim Prakash Maha Vyakaranam Purvarddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kshamavijay |
| Publisher | Hiralal Somchand Kot Mumbai |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 560 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 16 MB |